İri çiçekli bezelye (Lathyrus latifolius), adından da anlaşılacağı gibi çok yıllık bir bitkidir, yani doğru koşullar altında kışı atlatıp her ilkbaharda yeniden büyüyebilir. Bu bitkinin doğal dayanıklılığı, onu soğuk iklimlerde bile popüler bir seçim haline getirir. Ancak, bitkinin kışı başarılı bir şekilde geçirmesini ve bir sonraki sezon daha da güçlü bir şekilde geri gelmesini sağlamak için bazı basit kışa hazırlık adımlarını atmak faydalı olabilir. Kışlatma süreci, bitkinin dinlenme dönemine girmesine yardımcı olmak, kök sistemini aşırı soğuklardan korumak ve ilkbaharda sağlıklı yeni büyümeyi teşvik etmek için tasarlanmıştır.
Bitkinin doğal kış dayanıklılığı
İri çiçekli bezelye, soğuğa karşı oldukça dayanıklı bir bitkidir ve genellikle USDA dayanıklılık bölgeleri 5 ila 9 arasında başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Bu, bitkinin kök sisteminin -29°C (-20°F) gibi düşük sıcaklıklara bile dayanabileceği anlamına gelir. Bu etkileyici dayanıklılık, bitkinin derinlere inen güçlü kazık kök sisteminden gelir. Toprağın üst katmanları donsa bile, daha derinlerdeki kökler genellikle donma noktasının üzerinde kalarak hayatta kalır. Bu sayede bitki, kışın uykuda (dormant) bir döneme girer ve ilkbaharda havalar ısındığında depoladığı enerjiyle yeni sürgünler verir.
Bitkinin toprak üstü kısımları, yani yaprakları ve gövdeleri, genellikle ilk şiddetli donlarla birlikte ölür. Bu, bitkinin yaşam döngüsünün tamamen normal bir parçasıdır ve endişe edilecek bir durum değildir. Bitki, enerjisini ve kaynaklarını kışı geçirecek olan yeraltındaki köklerine ve tacına (köklerle gövdelerin birleştiği nokta) çeker. Donlar vurduğunda, yapraklar ve gövdeler kahverengiye döner, kurur ve ölür. Bu, bitkinin kış uykusuna hazırlandığının bir işaretidir.
Soğuk iklimlerde, kar örtüsü bitkinin kışı atlatmasında önemli bir rol oynayabilir. Kalın bir kar tabakası, doğal bir yalıtım malzemesi görevi görerek toprağın çok derinlere kadar donmasını engeller ve kökleri dondurucu rüzgarlardan korur. Bu nedenle, kar yağışının bol olduğu bölgelerde iri çiçekli bezelye genellikle ek bir koruma olmadan kışı rahatlıkla geçirir. Ancak, kar örtüsünün güvenilir olmadığı veya kışların çok sert geçtiği bölgelerde, bitkiye ek koruma sağlamak akıllıca olacaktır.
Özetle, Lathyrus latifolius’un genetik yapısı ve kök sistemi, onu kış koşullarına karşı doğal olarak dayanıklı kılar. Bitkinin toprak üstü kısımlarının ölmesi normal bir süreçtir ve bitkinin öldüğü anlamına gelmez. Bahçıvanın görevi, bu doğal dayanıklılığı desteklemek ve özellikle zorlu kış koşullarında kök sisteminin güvende olduğundan emin olmak için basit adımlar atmaktır.
Kışa hazırlık adımları
Sonbahar yaklaşırken ve havalar soğumaya başlarken, iri çiçekli bezelyeyi kışa hazırlamak için atılabilecek birkaç önemli adım vardır. Bu hazırlıklar, bitkinin dinlenme dönemine sorunsuz bir şekilde geçmesine ve ilkbaharda güçlü bir başlangıç yapmasına yardımcı olur. İlk adım, sonbahar ortasından itibaren gübrelemeyi durdurmaktır. Bu dönemde gübreleme yapmak, bitkinin kışa dayanıklı olmayan yeni, taze sürgünler üretmesini teşvik edebilir. Bu taze sürgünler ilk donlarla birlikte hemen zarar görecek ve bitkinin enerjisini boşa harcamasına neden olacaktır.
İkinci adım, sulamayı kademeli olarak azaltmaktır. Havalar soğudukça ve yağışlar arttıkça bitkinin su ihtiyacı doğal olarak azalır. Sulamayı azaltmak, bitkiye dinlenme dönemine girme sinyali verir. Toprağın tamamen kurumasına izin vermemek gerekir, ancak yaz aylarındaki gibi sürekli nemli tutulmasına da gerek yoktur. Toprağın kışa girerken hafif nemli olması idealdir, çünkü kuru toprak donmaya karşı daha hassastır ve köklere zarar verebilir.
Üçüncü ve en önemli adımlardan biri, bitkinin toprak üstü kısımlarının ne zaman ve nasıl kesileceğine karar vermektir. Bu konuda iki farklı yaklaşım vardır. Bazı bahçıvanlar, ilk şiddetli donların bitkinin yapraklarını ve gövdelerini öldürmesini bekler ve ardından bu ölü kısımları topraktan yaklaşık 5-10 cm yukarıdan keser. Bu, bahçeyi temiz ve düzenli tutar, ayrıca hastalık sporlarının ve zararlı yumurtalarının kışı geçirebileceği bitki artıklarını ortadan kaldırır.
Diğer bir yaklaşım ise, ölü gövdeleri ve yaprakları ilkbahara kadar yerinde bırakmaktır. Bu kuru bitki materyali, bitkinin tacı (köklerin başlangıç noktası) için bir miktar doğal koruma sağlayabilir. Ayrıca, bazı faydalı böcekler bu kuru saplarda kışlayabilir. Eğer bu yolu seçersen, ilkbaharda yeni büyüme başlamadan hemen önce eski sapları kesmen gerekir. Hangi yöntemi seçersen seç, önemli olan bitkinin etrafını temizleyerek olası hastalık ve zararlı barınaklarını ortadan kaldırmaktır.
Malçlama ve kök koruması
Kış korumasının en kritik yönü, bitkinin kök sistemini ve tacını (büyüme noktalarının bulunduğu kök başı) aşırı soğuktan, donma-çözülme döngülerinden ve kışın kurutucu rüzgarlarından korumaktır. Bunu yapmanın en etkili yolu malçlama yapmaktır. Malç, toprak yüzeyine serilen koruyucu bir tabakadır ve bir yorgan gibi görev yaparak toprağın sıcaklığını düzenler. Malçlama, toprağın aniden ve çok derin bir şekilde donmasını engeller, bu da köklerin zarar görmesini önler.
Malçlama için en uygun zaman, ilk birkaç sert dondan sonra, toprağın yüzeyinin hafifçe donmaya başladığı zamandır. Çok erken malçlama yapmak, toprağın soğumasını engelleyerek bitkinin tam olarak uykuya geçmesini geciktirebilir ve fare gibi kemirgenlerin malç altında yuva yapmasına neden olabilir. İdeal olarak, toprak soğuduktan sonra malç uygulanmalıdır. Bu, toprağın donmuş kalmasını sağlar ve kış ortasındaki kısa süreli ısınmalarda toprağın çözülüp tekrar donmasını (donma-çözülme döngüsü) engeller. Bu döngüler, toprağın kabarmasına ve bitki köklerinin yüzeye itilerek zarar görmesine neden olabilir.
Malç malzemesi olarak, hava alabilen ve kolayca sıkışmayan organik materyaller tercih edilmelidir. Kıyılmış yapraklar, çam iğneleri, saman veya doğranmış ağaç kabuğu bu iş için mükemmel seçeneklerdir. Bitkinin tabanına, tacını tamamen kaplayacak şekilde yaklaşık 10-15 cm kalınlığında bir malç tabakası ser. Malçı, bitkinin tacının tam üzerine yığmaktan ziyade, etrafına hafifçe yayarak uygulamak daha iyidir. Bu, taç bölgesinde aşırı nem birikmesini ve çürümeyi önler.
Malçlama, özellikle genç bitkiler ve kışların sert geçtiği (USDA bölge 5 ve daha soğuk) veya kar örtüsünün güvenilir olmadığı bölgeler için önemlidir. Ilıman iklimlerde (bölge 7 ve üzeri) genellikle ek malçlamaya gerek duyulmaz. Bu basit koruma önlemi, iri çiçekli bezelyenin en zorlu kış koşullarını bile güvenle atlatmasını sağlamada büyük bir fark yaratabilir.
İlkbaharda kış korumasının kaldırılması
Kış sona erip havalar ısınmaya başladığında, kış korumasını doğru zamanda kaldırmak, bitkinin yeni sezona sağlıklı bir başlangıç yapması için önemlidir. Malçı çok erken kaldırmak, bitkinin hassas yeni sürgünlerini geç donlara maruz bırakabilir. Çok geç kaldırmak ise, toprağın ısınmasını geciktirerek yeni büyümenin başlamasını engelleyebilir ve malç altındaki nemli ortamda çürümeye veya mantar hastalıklarına neden olabilir.
Korumayı kaldırmak için en uygun zaman, son şiddetli don tehlikesi geçtikten sonra ve toprağın çözülmeye başladığı zamandır. Bölgenin yerel don tarihlerini takip etmek iyi bir rehberdir. Malçı kademeli olarak kaldırmak en iyi yaklaşımdır. Önce malç tabakasının bir kısmını çekerek toprağın ve bitkinin yavaş yavaş dış koşullara alışmasını sağla. Bir veya iki hafta sonra, hava koşulları stabil hale geldiğinde malçın geri kalanını tamamen kaldırabilirsin.
Eğer sonbaharda bitkinin ölü saplarını kesmediysen, ilkbaharda yeni büyüme belirtileri görülmeden hemen önce bunu yapmanın tam zamanıdır. Eski, kuru sapları topraktan yaklaşık 5-10 cm yukarıdan kes. Bu, yeni sürgünlerin rahatça büyümesi için yer açar ve bitkinin daha düzenli görünmesini sağlar. Kesilen bitki artıklarını, eğer hastalıklı değillerse kompost yığınına ekleyebilirsin.
Malçı ve eski sapları temizledikten sonra, bitkinin etrafındaki toprağa hafif bir kat kompost veya dengeli, yavaş salınımlı bir gübre uygulamak, yeni büyüme için gerekli besinleri sağlayacaktır. Toprak ısındığında ve yeni sürgünler belirmeye başladığında, normal sulama ve bakım rejimine geri dönebilirsin. Bu adımları izleyerek, iri çiçekli bezelyenin kış uykusundan uyanıp yeni bir büyüme ve çiçeklenme sezonuna güçlü bir şekilde başlamasını sağlamış olursun.
