İngiliz turnagagası, genellikle çok fazla budama gerektirmeyen, kendi formunu büyük ölçüde koruyan bir bitkidir. Ancak, doğru zamanda ve doğru teknikle yapılan budama ve geri kesme işlemleri, bitkinin daha sağlıklı, daha düzenli ve daha bol çiçekli olmasını sağlayabilir. Budama, sadece estetik kaygılarla yapılmaz; aynı zamanda bitkinin enerjisini doğru yönlendirmesine yardımcı olur, hava sirkülasyonunu artırarak hastalık riskini azaltır ve bitkiyi gençleştirir. Bu işlemler karmaşık değildir ve birkaç basit prensibi anladıktan sonra her bahçıvan tarafından kolayca uygulanabilir. Temel olarak, İngiliz turnagagasının budaması üç ana kategoriye ayrılabilir: solmuş çiçeklerin temizlenmesi, çiçeklenme sonrası geri kesme ve ilkbahar temizliği.
En basit ve en sık yapılan budama işlemi, “deadheading” olarak da bilinen, solmuş çiçeklerin düzenli olarak kesilmesidir. Bu işlem, bitkinin enerjisini tohum üretmek gibi estetik açıdan pek istenmeyen bir sürece harcamak yerine, yeni çiçek tomurcukları oluşturmaya yönlendirir. Bu basit müdahale, özellikle ana çiçeklenme döneminde, bitkinin çiçek açma süresini haftalarca uzatabilir. Aynı zamanda bitkinin daha temiz ve bakımlı görünmesini sağlar, çünkü solmuş, kahverengi çiçek başları genel görünümü bozabilir.
Daha kapsamlı bir işlem olan çiçeklenme sonrası geri kesme, genellikle ana çiçeklenme dalgası sona erdikten sonra, yaz başında yapılır. Bu işlem sırasında, bitkinin yaprak ve çiçek sapları topraktan yaklaşık 5-10 cm yüksekliğe kadar geri kesilir. Bu, ilk bakışta sert bir müdahale gibi görünse de, bitkiyi hızla yeni, taze ve sağlıklı yapraklar üretmeye teşvik eder. Sonuç olarak, yaz ortasında ve sonbaharda dağınık ve yorgun görünen bir bitki yerine, taze ve canlı bir yaprak yığını elde edilir. Bu işlem aynı zamanda, şanslıysan, yaz sonunda ikinci bir, daha küçük çiçeklenme dalgasını da tetikleyebilir.
Son olarak, ilkbahar temizliği, bitkiyi kıştan sonra yeni büyüme mevsimine hazırlamak için yapılır. Kış boyunca, bitkinin eski yaprakları genellikle don, rüzgar ve nem nedeniyle zarar görür, kahverengileşir ve yıpranır. İlkbaharın başlarında, yeni yeşil sürgünler topraktan çıkmaya başladığında, bu eski, ölü ve hasarlı yaprakların tamamını kesmek, yeni büyümeye yer açar. Bu temizlik, sadece bitkinin daha güzel görünmesini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda eski yapraklar arasında kışı geçirmiş olabilecek hastalık sporlarını ve zararlıları da ortadan kaldırarak bitkiye sağlıklı bir başlangıç yapma imkanı tanır.
Solmuş çiçeklerin temizlenmesi
Solmuş çiçeklerin temizlenmesi (deadheading), İngiliz turnagagasının bakımında en basit ama en etkili işlemlerden biridir. Bu işlemin temel amacı, bitkinin üreme döngüsünü manipüle etmektir. Bir çiçek solduğunda, bitki doğal olarak enerjisini o çiçeğin bulunduğu yerde tohum kapsülü geliştirmeye yönlendirir. Tohum üretimi, bitki için oldukça fazla enerji gerektiren bir süreçtir. Solmuş çiçeği sapıyla birlikte keserek bu süreci engellediğimizde, bitki bu enerjiyi yeni çiçek tomurcukları üretmek için kullanır. Bu sayede çiçeklenme dönemi önemli ölçüde uzar ve bitki daha uzun süre gösterişli kalır.
Bu konudaki diğer makaleler
Bu işlem için en iyi zaman, çiçeklerin taç yapraklarının dökülmeye başladığı ve renginin solduğu andır. Solmuş çiçeği, altındaki sapıyla birlikte, ana yaprak yığınından çıktığı noktaya kadar takip ederek keskin bir makas veya budama makası ile kesmek en temiz yöntemdir. Bazı durumlarda, parmaklarınla da kolayca koparabilirsin. Bu işlemi düzenli olarak, örneğin haftada bir veya iki kez bahçede gezinirken yapmak, bitkinin sürekli olarak taze ve çiçekli görünmesini sağlar.
Solmuş çiçekleri temizlemenin bir diğer faydası da bitkinin genel hijyenine ve sağlığına yaptığı katkıdır. Solmuş ve çürümeye başlayan çiçek başları, özellikle nemli havalarda Botrytis (kurşuni küf) gibi mantar hastalıklarının gelişmesi için uygun bir ortam oluşturabilir. Bu çürüyen kısımları düzenli olarak bitkiden uzaklaştırmak, hastalık riskini azaltır ve bitki içindeki hava sirkülasyonunu iyileştirir.
Tüm bu faydalarına rağmen, eğer bitkinin doğal olarak yayılmasını ve tohum dökerek kendi kendine çoğalmasını istiyorsan, çiçeklenme döneminin sonuna doğru birkaç çiçek sapını üzerinde bırakabilirsin. Ancak İngiliz turnagagası genellikle vejetatif yollarla (köklerle yayılarak) daha etkili bir şekilde çoğaldığı için, tohumdan yayılma daha az güvenilir bir yöntemdir. Genel olarak, estetik ve uzun süreli bir çiçeklenme için düzenli “deadheading” şiddetle tavsiye edilir.
Çiçeklenme sonrası geri kesme
Çiçeklenme sonrası geri kesme, İngiliz turnagagasını canlandırmak ve tazelemek için yapılan daha radikal bir budama yöntemidir. Bu işlem, genellikle ana çiçeklenme dönemi olan ilkbahar sonu veya yaz başında, çiçeklerin büyük çoğunluğu solduğunda yapılır. Zamanla, özellikle çiçeklenme sonrası, bitkinin yaprakları biraz yorgun, dağınık ve hatta bazı hastalıklardan (külleme gibi) etkilenmiş görünebilir. Geri kesme, bu eski yaprakları tamamen ortadan kaldırarak bitkiye temiz bir başlangıç yapma şansı verir.
Bu konudaki diğer makaleler
İşlem, bitkinin tüm yaprak ve çiçek saplarını topraktan yaklaşık 5 ila 10 cm yüksekliğe kadar kesmeyi içerir. Bu, bir çit makası veya keskin bir tırpan kullanılarak hızlı ve kolay bir şekilde yapılabilir. Bu kadar sert bir budama ilk başta endişe verici görünebilir ve geride sadece kısa saplardan oluşan bir alan bırakır. Ancak endişelenmeye gerek yoktur; İngiliz turnagagası bu işleme son derece iyi yanıt verir ve kök sisteminde depoladığı enerji sayesinde hızla toparlanır.
Geri kesmenin hemen ardından, bitkiye derinlemesine bir sulama yapmak ve eğer toprak fakirse hafif bir sıvı gübre uygulamak, yeni büyüme sürecini hızlandırabilir. Sadece birkaç hafta içinde, bitkinin tabanından taptaze, sağlıklı ve canlı yeşil yaprakların filizlendiğini göreceksin. Bu yeni yapraklar, yazın geri kalanı ve sonbahar boyunca bahçeye taze ve düzenli bir görünüm kazandırır. Bu işlem, bitkinin daha sıkı ve daha kompakt bir formda kalmasına da yardımcı olur.
Bu sert budamanın bir diğer potansiyel faydası da, ikinci bir çiçeklenmeyi teşvik edebilmesidir. Yeni ve sağlıklı yapraklar geliştikten sonra, bitki yaz sonunda veya sonbahar başında daha küçük ölçekli de olsa tekrar çiçek açabilir. Bu her zaman garanti olmasa da, bitkiyi gençleştirmek ve yaz ortasındaki dağınık görünümden kurtarmak için geri kesme işlemi tek başına bile oldukça değerli bir bakım tekniğidir.
İlkbahar temizliği ve budaması
Kış ayları, İngiliz turnagagasının yaprakları üzerinde yıpratıcı bir etki bırakabilir. Soğuk, don, kar ve kış nemi, yaprakların çoğunun kahverengiye dönmesine, lekelenmesine veya tamamen ölmesine neden olabilir. İlkbahar geldiğinde ve yeni büyüme belirtileri topraktan baş göstermeye başladığında, bu eski ve hasarlı yaprakları temizlemek için mükemmel bir zamandır. Bu ilkbahar temizliği, bitkinin yeni sezona sağlıklı ve engelsiz bir başlangıç yapmasını sağlar.
Temizlik işlemi, keskin bir el makası veya budama makası kullanılarak tüm eski, kahverengi ve ölü yaprakların tabanından kesilmesini içerir. Bu işlemi yaparken, topraktan yeni çıkan taze, yeşil sürgünlere zarar vermemeye özen gösterilmelidir. Tüm eski yaprak örtüsünü temizlemek, yeni sürgünlerin daha fazla güneş ışığı ve hava almasına olanak tanır, bu da onların daha güçlü ve sağlıklı büyümesini teşvik eder.
Bu temizlik, aynı zamanda fitosanitasyon, yani bitki sağlığı açısından da çok önemlidir. Kış boyunca eski yaprakların arasında ve altındaki bitki artıklarında, mantar sporları ve zararlı böceklerin yumurtaları barınabilir. Bu materyali ilkbaharda temizleyip imha etmek (komposta atmak yerine çöpe atmak daha güvenli olabilir), potansiyel hastalık ve zararlı salgınlarının önüne geçmenin etkili bir yoludur. Bu, özellikle önceki sezonda külleme veya yaprak lekesi gibi sorunlar yaşandıysa daha da kritik hale gelir.
İlkbahar temizliği tamamlandıktan sonra, bitkinin tabanına ince bir kat kaliteli kompost sermek, toprağı beslemek ve bitkiye yeni büyüme dönemi için ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlamak adına harika bir adımdır. Bu basit bakım rutini, İngiliz turnagagasının her yıl yeniden canlanarak bahçenin en güzel unsurlarından biri olmasını garanti altına alır ve bitkinin uzun ömürlü ve sağlıklı kalmasına yardımcı olur.
Yayılmayı kontrol altında tutma
İngiliz turnagagası, rizomları (toprak altı gövdeleri) aracılığıyla yayılarak zamanla geniş bir alanı kaplayabilen bir yer örtücüdür. Bu yayılmacı doğası, boş alanları doldurmak ve yabani otları baskılamak için harika bir özellik olsa da, bazen bitkinin istenmeyen alanlara, örneğin bahçe yollarına, çim alanlara veya diğer bitkilerin yaşam alanlarına doğru ilerlemesine neden olabilir. Bu yayılmayı kontrol altında tutmak için düzenli budama ve kenar düzeltme gerekebilir.
Bitkinin sınırlarını korumanın en etkili yolu, her yıl ilkbahar veya sonbaharda, öbeğin kenarlarını keskin bir kürek veya kenar düzeltme aleti ile kesmektir. Küreği toprağa dik bir şekilde batırarak, yayılmakta olan rizomları kesebilir ve istenmeyen kısımları topraktan çıkarabilirsin. Bu çıkarılan parçalar, sağlıklı kök ve sürgünlere sahipse, bahçenin başka bir yerinde yeni bitkiler oluşturmak için kullanılabilir, bu da onu aynı zamanda bir çoğaltma yöntemi haline getirir.
Eğer bitki, çiçek tarhlarındaki diğer daha küçük veya daha yavaş büyüyen bitkileri boğmaya başladıysa, düzenli olarak etrafını kontrol etmek ve uzayan sürgünleri elle çekmek veya kesmek önemlidir. Bu sürekli bir görev olabilir, ancak bitkinin diğer bitkilerle uyum içinde yaşamasını sağlar. İngiliz turnagagası, agresif bir istilacı olarak kabul edilmez, bu nedenle kontrolü genellikle oldukça kolaydır.
Daha kalıcı bir çözüm için, dikim sırasında bitkinin etrafına yer altına gömülen bir kök bariyeri (rizom bariyeri) yerleştirilebilir. Plastik veya metalden yapılmış bu bariyerler, rizomların yatay olarak yayılmasını fiziksel olarak engelleyerek bitkiyi belirlenen alanda tutar. Bu, özellikle daha resmi bahçe tasarımlarında veya bitkinin yayılmasının sorun yaratabileceği dar alanlarda faydalı bir tekniktir. Bu önlem, gelecekteki budama ve kontrol ihtiyacını önemli ölçüde azaltır.
