İngiliz lavantası, hem estetik görünümü hem de aromatik özellikleriyle bahçelerin vazgeçilmez bitkilerinden biridir. Bu güzel bitkiyi bahçenize dahil etmenin veya mevcut bitkilerinizi çoğaltmanın birkaç etkili yolu vardır. Başarılı bir başlangıç yapmak, bitkinin gelecekteki sağlığı ve gelişimi için temel oluşturur. Doğru dikim teknikleri ve etkili çoğaltma yöntemleri, sağlıklı kök sistemlerinin oluşmasını ve bitkinin yeni yerine hızla adapte olmasını sağlar. Bu süreç, toprağın hazırlanmasından fidenin yerleştirilmesine, çelik alınmasından köklendirilmesine kadar bir dizi dikkatli adımı içerir ve her adım, bitkinin uzun ömürlü bir parçası olmasını garantiler.
Lavanta dikimi için en uygun zamanlama, bölgenin iklim koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Ilıman iklimlerde, sonbahar dikimi bitkinin kış yağmurlarından faydalanarak kök sistemini yerleştirmesi için yeterli zaman tanır. Bu, bitkinin ilkbaharda daha güçlü bir başlangıç yapmasını sağlar. Daha soğuk ve sert kışların yaşandığı bölgelerde ise, don tehlikesi tamamen geçtikten sonra ilkbaharda dikim yapmak daha güvenlidir. İlkbahar dikimi, bitkinin yaz sıcakları bastırmadan önce yeni yerine alışmasına ve güçlenmesine olanak tanır.
Dikim yapmadan önce toprağın titizlikle hazırlanması, başarının yarısıdır. Lavanta, mükemmel drenajlı, gevşek ve hafif alkali bir toprak yapısını tercih eder. Dikim yapılacak alan, en az 30-40 cm derinliğinde çapalanmalı ve içindeki taşlar, kökler ve yabani otlar temizlenmelidir. Eğer toprak ağır ve killi ise, drenajı iyileştirmek için bol miktarda kaba kum, ince çakıl veya perlit eklenmelidir. Bu aşamada toprağa aşırı miktarda organik gübre veya kompost eklemekten kaçınılmalıdır, çünkü bu, zayıf bir büyümeye ve daha az çiçeklenmeye yol açabilir.
Fidan seçimi de dikim sürecinin önemli bir parçasıdır. Sağlıklı, iyi gelişmiş bir kök sistemine sahip, canlı yeşil yapraklı ve herhangi bir hastalık veya zararlı belirtisi göstermeyen fidanlar tercih edilmelidir. Kökleri saksının dibini tamamen sarmış ve sıkışmış fidanlardan kaçınmak gerekir, çünkü bu “kök topu” durumundaki bitkilerin yeni toprağa adapte olması daha zor olabilir. Fidan, saksısından çıkarıldığında köklerin beyaz ve sağlıklı görünmesi, bitkinin iyi durumda olduğunun bir göstergesidir.
Dikim süreci adım adım
Dikim işlemine başlarken, fidanın kök topunun en az iki katı genişliğinde ve aynı derinlikte bir çukur kazılmalıdır. Çukurun çok derin olması, fidanın toprağa gömülmesine ve gövde çürüklüğüne neden olabilir. Çukurun geniş olması ise, köklerin rahatça yayılabileceği gevşek bir toprak ortamı sunar. Kazılan çukurun tabanına drenajı daha da artırmak için bir avuç çakıl veya pomza taşı sermek, özellikle ağır topraklarda faydalı bir uygulamadır.
Fidanı saksısından dikkatlice çıkarın. Eğer kökler saksının şeklinde sıkı bir top haline gelmişse, parmaklarınızla kökleri nazikçe gevşeterek dışa doğru açılmalarını sağlayın. Bu işlem, köklerin yeni toprağa doğru büyümesini teşvik eder ve bitkinin daha hızlı yerleşmesine yardımcı olur. Fidanı çukurun ortasına, saksıdakiyle aynı derinlikte olacak şekilde yerleştirin. Bitkinin taç kısmı, yani dalların gövdeden ayrıldığı nokta, toprak seviyesinin üzerinde kalmalıdır.
Fidanı yerleştirdikten sonra, çukuru hazırladığınız toprak karışımıyla doldurun. Toprağı doldururken, köklerin etrafında hava boşlukları kalmaması için hafifçe bastırın, ancak toprağı aşırı sıkıştırmaktan kaçının. Toprağın sıkışması, köklerin gelişimini ve suyun drenajını olumsuz etkileyebilir. Çukur tamamen dolduğunda, bitkinin etrafında hafif bir sulama havzası oluşturmak, verilen suyun doğrudan kök bölgesine ulaşmasını kolaylaştırır.
Dikim işlemi tamamlandıktan sonraki en önemli adım, “can suyu” olarak bilinen ilk sulamadır. Bu sulama, toprağın köklerin etrafına iyice yerleşmesini sağlar ve bitkinin strese girmesini önler. Bolca su verin, ancak suyun yüzeyde göllenmesine izin vermeyin; iyi hazırlanmış bir toprakta su hızla drene olmalıdır. İlk sulamanın ardından, bitki yeni yerine adapte olana kadar toprağın nem seviyesini düzenli olarak kontrol edin ve kurumaya başladığında tekrar sulayın.
Çelikle çoğaltma yöntemi
Çelikle çoğaltma, İngiliz lavantasını klonlamak, yani ana bitkiyle genetik olarak tamamen aynı özelliklere sahip yeni bitkiler elde etmek için en popüler ve etkili yöntemdir. Bu yöntem, özellikle belirli bir renk, koku veya büyüme alışkanlığına sahip bir çeşidi korumak istediğinizde idealdir. Çelik almak için en uygun zaman, bitkinin aktif olarak büyüdüğü ancak henüz tam olarak odunlaşmadığı yaz başı veya yaz ortasıdır. Bu dönemde alınan yarı odunsu çelikler, en yüksek köklenme oranına sahiptir.
Çelik almak için, ana bitkinin sağlıklı, hastalıksız ve çiçeksiz bir dalını seçin. Keskin ve steril bir budama makası veya bıçak kullanarak, yaklaşık 10-15 cm uzunluğunda bir sürgün kesin. Kestiğiniz sürgünün alt yarısındaki yaprakları dikkatlice temizleyin, çünkü toprağa girecek olan bu kısımda yaprak kalması çürümeye neden olabilir. Sürgünün üst kısmında ise 4-6 adet yaprak bırakmak, bitkinin fotosentez yapmaya devam etmesi için yeterlidir. Kesimin alt ucunu, bir yaprak boğumunun hemen altından 45 derecelik bir açıyla yapmak, köklenmeyi teşvik eden yüzey alanını artırır.
Hazırladığınız çeliklerin köklenme şansını artırmak için, alt uçlarını köklendirme hormonuna batırabilirsiniz. Bu, zorunlu bir adım olmasa da, özellikle acemi bahçıvanlar için başarı oranını önemli ölçüde yükseltir. Köklendirme hormonu, toz veya jel formunda bulunabilir ve çeliğin kesik yüzeyinde kök hücrelerinin oluşumunu uyarır. Hormonu uyguladıktan sonra, çeliği fazla tozunu silkeleyerek hazırlayın.
Çelikleri köklendirmek için, iyi drene olan bir ortam hazırlamanız gerekir. Eşit oranlarda perlit ve torf karışımı veya özel olarak hazırlanmış çimlendirme toprağı bu iş için idealdir. Küçük saksıları veya tepsileri bu karışımla doldurun ve hafifçe nemlendirin. Bir çubuk veya kurşun kalem yardımıyla toprağa delikler açın ve çelikleri bu deliklere, yapraksız kısımları tamamen toprağın altında kalacak şekilde yerleştirin. Toprağı çeliklerin etrafında hafifçe sıkıştırın ve ardından saksıları şeffaf bir plastik torba ile örterek veya bir mini sera içine yerleştirerek yüksek nemli bir ortam yaratın.
Tohumdan çoğaltma
Tohumdan lavanta yetiştirmek, çelikle çoğaltmaya göre daha zorlu ve zaman alıcı bir süreçtir, ancak aynı zamanda oldukça tatmin edici olabilir. İngiliz lavantası bir melez (hibrid) olduğu için, tohumdan yetişen bitkilerin ana bitkiyle birebir aynı özelliklere sahip olmayabileceğini unutmamak önemlidir. Bu, bazen ilginç ve yeni varyasyonların ortaya çıkmasına neden olabilir, bu da süreci daha heyecanlı hale getirir. Güvenilir bir tedarikçiden alınmış kaliteli tohumlar kullanmak, çimlenme başarısını artıracaktır.
Lavanta tohumlarının çimlenmesi için genellikle soğuk ve nemli bir periyoda, yani soğuk katlamaya (cold stratification) ihtiyaçları vardır. Bu, tohumun kış koşullarını taklit ederek uyku halinden çıkmasını sağlar. Soğuk katlama için, tohumları nemli bir kağıt havluya veya bir miktar nemli torfa sarın, ardından kapalı bir plastik torbaya koyarak buzdolabında 3 ila 4 hafta bekletin. Bu süreç, tohumların daha homojen ve daha yüksek oranda çimlenmesine yardımcı olur.
Soğuk katlama sürecinden sonra, tohumları ekim zamanı gelmiştir. İç mekanda ekime, son don tarihinden yaklaşık 8-10 hafta önce başlanabilir. Tohumları, iyi drene olan, steril bir tohum başlangıç karışımı ile doldurulmuş küçük saksılara veya viyollere ekin. Tohumları toprağın yüzeyine serpin ve üzerlerini çok ince bir tabaka toprak veya vermikülit ile örtün, çünkü lavanta tohumlarının çimlenmek için ışığa ihtiyacı vardır. Toprağı bir sprey şişesiyle nazikçe nemlendirin ve saksıların üzerini şeffaf bir kapakla veya streç filmle örterek nemi içeride tutun.
Çimlenme süreci, sıcaklığa ve ışığa bağlı olarak iki haftadan bir aya kadar sürebilir. Bu süre zarfında toprağın sürekli olarak hafif nemli kalmasını sağlayın, ancak aşırı sulamaktan kaçının. Saksıları, aydınlık ancak doğrudan güneş ışığı almayan bir yere koyun. Fideler ortaya çıkıp birkaç gerçek yaprak geliştirdikten sonra, üzerlerindeki kapağı kaldırarak hava sirkülasyonunu artırın. Fideler yeterince büyüdüğünde ve don tehlikesi geçtiğinde, dış mekana dikilmeden önce birkaç gün boyunca kademeli olarak dış koşullara alıştırılmalıdır (sertleştirme).
Köklendirme ve yeni fidelerin bakımı
Çelikle çoğaltma yönteminde, köklenme süreci genellikle 4 ila 6 hafta sürer. Bu süre boyunca en önemli faktörler, yüksek nem ve sabit bir sıcaklıktır. Çeliklerin bulunduğu ortamı aydınlık tutun, ancak doğrudan yakıcı güneş ışığından koruyun. Toprağın sürekli hafif nemli kalmasını sağlayın, ancak asla vıcık vıcık ıslak olmamasına dikkat edin. Aşırı sulama, çeliklerin köklenmeden çürümesine neden olan en yaygın hatadır. Üzerine geçirdiğiniz plastik torbayı her gün birkaç dakika açarak ortamın havalanmasını sağlamak, mantar oluşumunu önlemeye yardımcı olur.
Çeliklerin köklenip köklenmediğini anlamak için, hafifçe çekerek direncini kontrol edebilirsiniz. Eğer bir direnç hissediyorsanız, bu köklerin oluşmaya başladığının bir işaretidir. Bir başka işaret ise, çeliğin üst kısmında yeni yaprakların veya sürgünlerin belirmesidir. Yeni büyüme gördüğünüzde, kök sisteminin gelişmeye başladığından emin olabilirsiniz. Bu noktada, üzerindeki plastik örtüyü kalıcı olarak kaldırabilir ve bitkinin normal oda koşullarına alışmasını sağlayabilirsiniz.
Köklenen çelikler veya tohumdan yetişen fideler, kendi küçük saksılarında biraz daha güçlenene kadar bakıma devam edilmelidir. Bu aşamada, bitkileri çok zayıf bir sıvı gübre ile beslemeye başlayabilirsiniz, ancak önerilen dozun dörtte biri veya yarısı kadarını kullanmaya özen gösterin. Bitkiler, en az 10-15 cm boyuna ulaştığında ve sağlıklı bir kök topu oluşturduğunda, bahçedeki kalıcı yerlerine veya daha büyük saksılara dikilmeye hazırdır.
Yeni fideleri dış mekana dikmeden önce, “sertleştirme” olarak bilinen alıştırma sürecini uygulamak çok önemlidir. Bu süreç, bitkilerin iç mekanın korunaklı ortamından dış mekanın daha zorlu koşullarına (güneş, rüzgar, sıcaklık değişimleri) kademeli olarak adapte olmasını sağlar. Bitkileri ilk gün sadece birkaç saatliğine gölge bir yere çıkararak başlayın ve her gün dışarıda kalma süresini ve aldıkları güneş miktarını yavaş yavaş artırın. Yaklaşık bir hafta ile on gün süren bu sürecin sonunda, fideleriniz kalıcı yerlerine dikilmeye tamamen hazır olacaktır.
