Hollanda süseni, soğanlı yapısı sayesinde kış soğuklarına karşı doğal bir dirence sahip olan dayanıklı bir bitkidir. Ancak, özellikle sert kışların yaşandığı iklimlerde veya bitkilerin saksıda yetiştirildiği durumlarda, soğanların dondan zarar görmemesi ve ilkbaharda sağlıklı bir şekilde yeniden uyanabilmesi için bazı koruyucu önlemler almak gerekebilir. Kışlatma süreci, sadece bitkiyi soğuktan korumakla kalmaz, aynı zamanda bir sonraki büyüme mevsimi için dinlenmesini ve enerji toplamasını da sağlar. Doğru kış bakımı, süsenlerinin uzun ömürlü olmasının ve her yıl güvenilir bir şekilde çiçek açmasının anahtarıdır. Bu makalede, Hollanda süsenini kışa hazırlamanın adımlarını, farklı iklim bölgeleri için uygun yöntemleri ve sık yapılan hataları ele alacağız.
Kışa hazırlık süreci aslında yaz sonunda, bitki çiçeklerini döktükten sonra başlar. Bu dönemde bitkinin yapraklarının doğal olarak sararıp kurumasına izin vermek, kışlatma başarısı için en kritik adımlardan biridir. Yapraklar, kuruyana kadar fotosentez yapmaya devam ederek ürettikleri enerjiyi soğana gönderirler. Bu enerji, soğanın kışı atlatması ve ilkbaharda güçlü bir sürgün vermesi için hayati önem taşır. Yapraklar tamamen kuruduktan sonra, toprak seviyesinden kesilerek veya elle çekilerek temizlenmelidir. Bu temizlik, hastalık etmenlerinin ve zararlıların kışı geçirebileceği barınakları ortadan kaldırdığı için de önemlidir.
Ilıman iklimlerde (genellikle USDA Zone 6 ve üzeri), Hollanda süseni soğanları genellikle kış boyunca toprakta güvenle bırakılabilir. Toprak, soğanlar için doğal bir yalıtım katmanı görevi görür. Ancak, kışların daha sert geçtiği soğuk iklimlerde (USDA Zone 5 ve altı), ek bir koruma katmanı uygulamak akıllıca olacaktır. Toprağın donmaya başlamasından hemen önce, bitkilerin üzerini 5-10 cm kalınlığında bir malç tabakası ile örtmek, soğanları aşırı soğuklardan ve donma-çözülme döngülerinin neden olabileceği toprak kabarmasından korur. Kuru yapraklar, saman, çam iğneleri veya doğranmış ağaç kabuğu bu iş için uygun malç malzemeleridir.
Saksıda yetiştirilen süsenler, kış soğuklarına karşı daha savunmasızdır çünkü saksıdaki toprak, yerdeki toprağa göre çok daha hızlı donar. Bu nedenle, saksıdaki bitkiler için özel önlemler alınmalıdır. En güvenli yöntem, saksıyı don tehlikesi olmayan, serin ve karanlık bir yere (örneğin, bir garaj, bodrum veya ısıtmasız bir kulübe) taşımaktır. Eğer bu mümkün değilse, saksıyı korunaklı bir dış mekana yerleştirip etrafını yalıtım malzemeleriyle (jüt çuvalı, baloncuklu naylon vb.) sarmak da bir alternatiftir. Bu basit adımlar, değerli süsenlerinin kışı sağ salim atlatmasını ve baharda seni tekrar muhteşem çiçekleriyle karşılamasını sağlayacaktır.
Kışa hazırlık adımları
Kışa hazırlığın ilk adımı, çiçeklenme sonrası dönemde başlar. Hollanda süsenleri çiçeklerini döktükten sonra, bitki enerjisini soğanına geri çekmeye başlar. Bu süreçte yaprakların yeşil kalması ve fotosentez yapmaya devam etmesi çok önemlidir. Bu nedenle, yaprakları kesme dürtüsüne karşı koymak gerekir. Yapraklar tamamen sararıp kahverengiye dönene ve kendiliğinden kuruyana kadar bitki üzerinde bırakılmalıdır. Bu süreç genellikle çiçeklenmeden sonra 6 ila 8 hafta sürer. Bu bekleyiş, soğanın gelecek yılki çiçeklenme için maksimum düzeyde enerji depolamasını sağlar.
Yapraklar tamamen kuruduğunda, artık temizlik zamanı gelmiştir. Kurumuş yaprakları toprak seviyesinden keserek veya nazikçe çekerek temizle. Bu işlem, bahçenin daha düzenli görünmesini sağlamanın yanı sıra, hastalık sporlarının ve zararlı yumurtalarının barınabileceği organik artıkları ortadan kaldırdığı için fitosaniter bir öneme de sahiptir. Temiz bir bitki yatağı, ilkbaharda yeni sürgünlerin sağlıklı bir şekilde ortaya çıkmasına yardımcı olur ve hastalık riskini azaltır.
Kış korumasına geçmeden önce, sonbahar sonunda toprağın durumunu kontrol etmek de faydalıdır. Eğer toprak çok kuruysa, kış donları başlamadan önce hafif bir sulama yapmak, soğanların aşırı su kaybından kurumasını önleyebilir. Ancak toprak kesinlikle vıcık vıcık olmamalıdır; amaç sadece toprağın bir miktar nemli kalmasını sağlamaktır. Bu son sulama, özellikle kışları kurak geçen bölgeler için önemlidir. Çok yağışlı bölgelerde ise bu adıma gerek yoktur, hatta zararlı bile olabilir.
Son olarak, eğer Hollanda süsenlerin 3-4 yıldır aynı yerde duruyorsa ve öbek çok kalabalıklaşmışsa, sonbahar kışa hazırlık için ayırma ve yeniden dikme işlemi yapmak için de iyi bir zamandır. Kalabalık öbekleri ayırmak, bitkiler arasındaki rekabeti azaltır, hava sirkülasyonunu artırır ve her bir soğanın daha iyi gelişmesini sağlar. Bu işlem, yapraklar kuruduktan sonra ve toprak donmadan önce yapılmalıdır. Ayrılan soğanlar hemen yeni yerlerine dikilerek kışa hazır hale getirilir.
Malçlama tekniği ve önemi
Malçlama, Hollanda süseni soğanlarını kışın korumak için kullanılan en etkili ve en basit yöntemlerden biridir. Malç, toprak yüzeyine serilen koruyucu bir katmandır ve birçok faydası vardır. En önemli işlevi, toprağı yalıtarak ani sıcaklık dalgalanmalarından korumasıdır. Bu, toprağın kış boyunca sürekli donup çözülmesini engeller. Bu donma-çözülme döngüsü, toprağın kabarmasına ve soğanların yüzeye doğru itilerek köklerinin zarar görmesine veya soğuğa maruz kalmasına neden olabilir. Malç, toprak sıcaklığını daha stabil tutarak bu riski ortadan kaldırır.
Malçlama için en uygun zaman, sonbaharın sonlarına doğru, ilk sert donlar yaşandıktan ve toprağın yüzeyi hafifçe donduktan sonradır. Malçlamayı çok erken yapmak, toprağın soğumasını geciktirerek soğanların zamansız filizlenmesine neden olabilir. Ayrıca, sıcak toprak fare gibi kemirgenlerin kış boyunca yuva yapması için cazip bir ortam oluşturabilir. Toprağın biraz soğumasını beklemek, bu tür sorunları önlemeye yardımcı olur.
Malç olarak kullanılabilecek birçok organik malzeme vardır. Kuru, parçalanmış yapraklar, saman, çam iğneleri, rendelenmiş ağaç kabuğu veya kompost ideal seçeneklerdir. Bu malzemeler, hem iyi bir yalıtım sağlar hem de zamanla çürüyerek toprağı zenginleştirir. Yaklaşık 5 ila 10 cm kalınlığında bir malç tabakası genellikle yeterlidir. Malçı, bitkilerin bulunduğu alanın tamamına eşit bir şekilde yaymak gerekir. Malçın doğrudan bitkinin tacına (merkezi büyüme noktasına) yığılmamasından emin olunmalıdır, çünkü bu çürümeye neden olabilir.
İlkbaharda, don tehlikesi tamamen geçtikten ve toprak ısınmaya başladıktan sonra malç tabakası yavaş yavaş kaldırılmalıdır. Malçı çok uzun süre yerinde bırakmak, toprağın ısınmasını geciktirebilir ve yeni sürgünlerin yüzeye çıkmasını engelleyebilir. Malçı bir tırmık yardımıyla nazikçe kenara çekebilir veya toprağın yüzeyine ince bir tabaka halinde yayarak doğal gübre olarak kalmasını sağlayabilirsin. Bu basit işlem, süsenlerinin kışı güvenle atlatmasına büyük katkı sağlar.
Saksıdaki süsenlerin kışlatılması
Saksıda yetiştirilen Hollanda süsenleri, kış koşullarına karşı bahçedeki bitkilere göre çok daha hassastır. Saksıdaki sınırlı miktardaki toprak, yerdeki toprağın sağladığı yalıtımı sunamaz ve çok daha hızlı bir şekilde tamamen donabilir. Bu durum, soğanların donarak ölmesine neden olabilir. Bu nedenle, saksıdaki süsenler için ek koruma önlemleri alınması zorunludur. En güvenli ve en çok tavsiye edilen yöntem, saksıyı kış boyunca korunaklı bir yere taşımaktır.
İdeal kışlatma mekanı, serin, karanlık ve donma noktasının üzerinde bir sıcaklığa sahip olan bir yerdir. Isıtmasız bir garaj, bodrum, kiler veya kapalı bir veranda bu iş için mükemmeldir. Sıcaklığın sürekli olarak 0°C’nin üzerinde, ancak 10°C’nin altında olması, soğanların donmadan dinlenme dönemini (dormansi) sürdürmesini sağlar. Bu mekana alınan saksıların kış boyunca tamamen kurumasına izin verilmemelidir. Toprağı ayda bir kez çok hafifçe nemlendirmek, soğanların canlı kalması için yeterlidir. Aşırı sulamaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.
Eğer saksıyı içeri taşıma imkanı yoksa, dışarıda koruma sağlamak için birkaç yöntem denenebilir. Saksıyı evin en korunaklı cephesine, örneğin güneye bakan bir duvarın dibine yerleştirmek, onu soğuk rüzgarlardan bir miktar korur. Saksının kendisini yalıtmak da etkili bir yöntemdir. Saksıyı jüt çuvalı, baloncuklu naylon veya eski battaniyeler gibi yalıtım malzemeleriyle birkaç kat sarmak, toprağın donmasını geciktirir. Ayrıca, saksıyı toprağa gömmek de (saksının kenarı toprak seviyesiyle aynı hizaya gelecek şekilde) toprağın doğal yalıtımından faydalanmasını sağlar.
Bir başka dış mekan yöntemi ise, birkaç saksıyı bir araya getirip etraflarını kuru yapraklar veya samanla doldurarak büyük bir yalıtımlı küme oluşturmaktır. Bu yöntem, saksıların birbirini ve yalıtım malzemesinin de saksıları soğuktan korumasını sağlar. Hangi yöntem seçilirse seçilsin, saksının drenaj deliklerinin açık olduğundan ve kış yağışları veya eriyen kar sularının saksıda birikmediğinden emin olmak çok önemlidir. Durgun su, donma riskini artırır ve soğanların çürümesine neden olur.
Soğanların sökülerek saklanması
Bazı durumlarda, özellikle kışların aşırı soğuk ve yağışlı geçtiği bölgelerde veya değerli ve nadir çeşitleri korumak için, Hollanda süseni soğanlarını sonbaharda söküp kış boyunca iç mekanda saklamak en güvenli seçenek olabilir. Bu yöntem, soğanlar üzerinde tam kontrol sağlar ve çürüme veya donma riskini tamamen ortadan kaldırır. Soğanları sökmek için en uygun zaman, yapraklar tamamen kuruduktan sonra, ancak toprak donmadan öncedir.
Soğanları sökmek için bir bahçe çatalı veya bel küreği kullan. Aleti, bitkinin köklerine zarar vermemek için soğan öbeğinden yaklaşık 15-20 cm uzakta toprağa batır ve toprağı nazikçe gevşeterek soğanları yukarı kaldır. Soğanların üzerindeki fazla toprağı dikkatlice temizle, ancak onları yıkama. Soğanların birkaç gün boyunca kuru, havadar ve gölge bir yerde (örneğin bir garajda veya sundurmada) kurumasına izin ver. Bu işlem, soğanların dış yüzeyinin sertleşmesine yardımcı olur ve depolama sırasında çürümeyi önler.
Soğanlar kuruduktan sonra, depolama için hazırlık yapabilirsin. Varsa, kurumuş kökleri ve yaprak saplarını kes. Hasarlı, hastalıklı veya yumuşak soğanları at, sadece en sağlıklı ve en sert olanları sakla. Soğanları, hava alabilen bir kap veya torba içinde saklamak en iyisidir. File torbalar, kağıt keseler veya delikli karton kutular bu iş için idealdir. Soğanları, birbirine değmeyecek şekilde, kuru torf, vermikülit veya talaş gibi bir materyalin içine yerleştirmek, nemi dengelemeye ve birbirlerine hastalık bulaştırmalarını önlemeye yardımcı olur.
Saklama yeri, soğanların sağlığı için kritik öneme sahiptir. Mekan serin (ideal olarak 4-10°C arası), karanlık ve kuru olmalıdır. Bir kiler, bodrum veya ısıtmasız garaj genellikle uygun koşulları sağlar. Soğanları kış boyunca periyodik olarak kontrol ederek çürüyen veya küflenenleri ayıklamak, diğerlerinin sağlıklı kalmasını sağlar. İlkbaharda, son don tehlikesi geçtikten ve toprak işlenebilir hale geldikten sonra, sakladığın soğanları yeniden bahçeye dikebilirsin.
📷: Oleg Yunakov via Wikipedia CC BY-SA 4.0
