Cedr atlaski to drzewo o tak naturalnie pięknej i harmonijnej sylwetce, że w większości przypadków nie wymaga żadnego formującego przycinania. Jego szeroka, stożkowata korona z czasem przybiera malowniczy, parasolowaty kształt, a poziomo ułożone gałęzie tworzą charakterystyczne piętra. Dlatego podstawową zasadą w obcowaniu z tym majestatycznym iglakiem jest zasada minimalnej interwencji. Zbyt pochopne i nieumiejętne cięcie może nieodwracalnie oszpecić drzewo, ponieważ cedry, w przeciwieństwie do wielu innych roślin, bardzo źle regenerują się po cięciu w starym drewnie. Zabiegi z sekatorem powinny być ograniczone do absolutnego minimum i wykonywane z pełną świadomością ich konsekwencji.
Głównym powodem, dla którego należy unikać cięcia cedrów, jest ich specyficzna biologia wzrostu. Pąki śpiące, z których mogłyby wyrosnąć nowe pędy, są bardzo nieliczne na starszych, zdrewniałych gałęziach i na pniu. Oznacza to, że gałąź przycięta w miejscu, gdzie nie ma już igieł, nigdy nie wypuści nowych odrostów i pozostanie martwym „kikutem”. Takie rany nie tylko szpecą drzewo, ale także stanowią otwarte wrota dla infekcji grzybowych i bakteryjnych, które mogą prowadzić do poważnych chorób drewna. Dlatego nigdy nie należy skracać grubych gałęzi „na ślepo”, w nadziei, że drzewo się zagęści.
Jedynym w pełni akceptowalnym i koniecznym rodzajem cięcia jest cięcie sanitarne. Polega ono na usuwaniu gałęzi, które są w sposób oczywisty martwe, uszkodzone mechanicznie (np. złamane przez wiatr lub śnieg) lub wykazują wyraźne objawy chorobowe (np. zamieranie pędów, obecność grzybów). Takie gałęzie należy usuwać, ponieważ stanowią potencjalne źródło infekcji dla reszty drzewa i mogą stanowić zagrożenie, jeśli oderwą się i spadną. Cięcie sanitarne można wykonywać praktycznie przez cały rok, unikając jedynie okresów silnych mrozów.
Podczas wykonywania cięcia sanitarnego należy przestrzegać kilku ważnych zasad. Martwą lub chorą gałąź usuwamy w całości, tuż przy jej nasadzie, czyli w miejscu, gdzie wyrasta z pnia lub z grubszej gałęzi. Cięcie należy wykonać tuż za tzw. obrączką, czyli zgrubieniem u podstawy gałęzi, nie uszkadzając jej. To właśnie w obrączce znajdują się tkanki, które odpowiadają za szybkie gojenie się (kallusowanie) rany. Pozostawienie zbyt długiego fragmentu gałęzi (tzw. sęka) utrudni gojenie i spowoduje jego zasychanie.
Narzędzia używane do cięcia muszą być bardzo ostre i czyste. Tępy sekator lub piła miażdży tkanki, co utrudnia gojenie i zwiększa ryzyko infekcji. Przed przystąpieniem do pracy, a także po zakończeniu cięcia chorej gałęzi, narzędzia należy zdezynfekować, np. denaturatem lub roztworem podchlorynu sodu. W przypadku usuwania grubszych gałęzi, ranę o średnicy powyżej 2-3 cm warto zabezpieczyć specjalną maścią ogrodniczą, która ochroni odsłonięte drewno przed wysychaniem i wnikaniem patogenów.
Więcej artykułów na ten temat
Kiedy i jak przycinać?
Najlepszym terminem na ewentualne, bardzo ograniczone cięcie korygujące cedru jest koniec zimy lub bardzo wczesna wiosna (koniec lutego – marzec), zanim drzewo rozpocznie intensywną wegetację. Roślina jest wtedy jeszcze w stanie spoczynku, a rany po cięciu szybko się zagoją wraz z ruszeniem soków. Wykonywanie cięcia w tym okresie minimalizuje również ryzyko tzw. „płaczu”, czyli intensywnego wycieku żywicy z miejsca cięcia. Należy unikać przycinania w pełni sezonu wegetacyjnego oraz późną jesienią, ponieważ mogłoby to pobudzić wzrost nowych pędów, które nie zdążą zdrevnieć przed zimą.
Technika cięcia jest kluczowa dla zdrowia drzewa. Jak wspomniano, zawsze tniemy tuż za obrączką gałęziową. W przypadku usuwania dużych i ciężkich gałęzi, należy stosować tzw. metodę na trzy cięcia, aby uniknąć oderwania gałęzi wraz z pasem kory z pnia. Pierwsze cięcie wykonujemy od spodu gałęzi, w odległości około 20-30 cm od pnia, na głębokość około 1/3 jej średnicy. Drugie cięcie wykonujemy od góry, kilka centymetrów dalej od pnia niż pierwsze cięcie, aż gałąź się odłamie pod własnym ciężarem. Dopiero wtedy usuwamy pozostały kikut trzecim, precyzyjnim cięciem tuż przy pniu.
Wszelkie cięcia powinny być wykonane pod lekkim kątem, tak aby powierzchnia rany była jak najmniejsza i aby woda mogła z niej swobodnie spływać, nie gromadząc się w miejscu cięcia. Gładka powierzchnia cięcia, uzyskana dzięki ostrym narzędziom, również przyspiesza proces gojenia. Należy pamiętać, że każde cięcie to dla drzewa operacja i źródło stresu, dlatego powinno być ono wykonane profesjonalnie i tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne.
Nigdy nie należy przycinać wierzchołka, czyli tzw. przewodnika cedru. Obcięcie głównego pędu prowadzącego prowadzi do utraty naturalnego, stożkowatego pokroju. Drzewo będzie próbowało wytworzyć nowy przewodnik z jednej z bocznych gałęzi, co często prowadzi do powstania kilku konkurujących ze sobą wierzchołków i deformacji korony. Taka interwencja jest jednym z najpoważniejszych błędów w pielęgnacji tego gatunku.
Więcej artykułów na ten temat
Korekta pokroju u młodych drzew
Chociaż generalnie unika się cięcia cedrów, w przypadku bardzo młodych drzew, w pierwszych latach po posadzeniu, dopuszczalna jest niewielka korekta pokroju, jeśli zauważymy jakieś nieprawidłowości. Jednym z takich problemów może być wytworzenie się dwóch konkurujących ze sobą przewodników, co w przyszłości mogłoby prowadzić do rozłamania się korony. W takiej sytuacji należy jak najwcześniej interweniować, wybierając jeden, silniejszy i bardziej prosty pęd jako główny przewodnik, a drugi usuwając u nasady. Im wcześniej wykonamy ten zabieg, tym mniejsza będzie rana i tym łatwiej drzewo ją zagoi.
Innym problemem mogą być pojedyncze gałęzie rosnące pod nienaturalnie ostrym kątem w stosunku do pnia, które w przyszłości mogą wrastać w koronę lub być podatne na wyłamanie. Takie gałęzie również można usunąć, gdy są jeszcze cienkie i młode. Delikatne cięcia korygujące, wykonane na etapie, gdy gałązki mają grubość ołówka, są dla drzewa znacznie mniej inwazyjne niż usuwanie grubych konarów w przyszłości.
Czasami młody cedr może rosnąć nieco niesymetrycznie. Można wtedy spróbować bardzo delikatnie skorygować jego pokrój, skracając nieznacznie zbyt długie pędy boczne. Należy jednak pamiętać, że cięcie musi być wykonane w obrębie tegorocznego lub zeszłorocznego przyrostu, w miejscu, gdzie znajdują się igły. Skracamy pęd tuż nad zdrowym pąkiem bocznym lub bocznym rozgałęzieniem. Taka interwencja powinna być jednak bardzo ostrożna i ograniczona do minimum, gdyż naturalny pokrój cedru jest jego największą ozdobą.
Wszelkie decyzje o cięciu korygującym powinny być dobrze przemyślane. Warto najpierw dokładnie obejrzeć drzewo z każdej strony i zastanowić się, jak będzie wyglądało po usunięciu danej gałęzi, nie tylko teraz, ale i za kilka lat. Jeśli nie jesteśmy pewni, jak postąpić, lepiej jest powstrzymać się od cięcia. Czasami to, co wydaje nam się wadą u młodego drzewka, z czasem samo się koryguje i staje się częścią jego naturalnego, niepowtarzalnego charakteru.
Cięcie odmian karłowych i płożących
Odmiany karłowe, szczepione na pniu lub płożące cedru atlaskiego wymagają nieco innego podejścia niż formy typowe. Ze względu na swoje kompaktowe rozmiary i często nieregularny wzrost, mogą one potrzebować okazjonalnego cięcia w celu utrzymania pożądanego kształtu i rozmiaru. Jednak również w ich przypadku obowiązuje zasada cięcia tylko w obrębie młodych pędów, które posiadają igły. Skracanie gałęzi do starego drewna spowoduje ich zamieranie.
W przypadku odmian kulistych lub o zwartym pokroju, cięcie może polegać na delikatnym skracaniu tegorocznych przyrostów wczesną wiosną. Pozwala to na zagęszczenie korony i utrzymanie jej kompaktowej formy. Zabieg ten jest podobny do formowania żywopłotów z żywotników czy cisów, ale musi być znacznie delikatniejszy. Skracamy jedynie końcówki pędów, co stymuluje do rozwoju pąki boczne znajdujące się poniżej miejsca cięcia.
Odmiany płożące lub zwisające (’Pendula’) dają większe pole do popisu, jeśli chodzi o formowanie. Można korygować kierunek ich wzrostu, usuwając pędy, które rosną w niepożądaną stronę lub nadmiernie się zagęszczają. W ich przypadku również przycinamy młode pędy, aby nadać im pożądany kształt i zapobiec nadmiernemu rozrastaniu się, zwłaszcza w małych ogrodach skalnych czy na rabatach. Można je w ten sposób prowadzić przy murach, pozwalać im przewieszać się przez kaskady czy formować malownicze, płożące dywany.
Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku odmian karłowych, każde cięcie powinno być przemyślane. Celem nie jest stworzenie idealnie geometrycznej bryły, ale podkreślenie naturalnego piękna i charakteru rośliny. Zbyt intensywne i regularne cięcie może pozbawić je ich unikalnego uroku. Delikatna korekta raz na kilka lat jest zazwyczaj w zupełności wystarczająca, aby utrzymać je w dobrej formie.
Czego absolutnie unikać?
Podsumowując, istnieje kilka kardynalnych błędów, których należy bezwzględnie unikać podczas pielęgnacji cedru atlaskiego. Pierwszym i najważniejszym jest przycinanie grubych gałęzi i konarów aż do gołego drewna, bez pozostawienia żadnych igieł. Takie miejsca nigdy nie odrosną i pozostaną na zawsze martwą, szpecącą strefą. Jest to najprostszy sposób na nieodwracalne zniszczenie naturalnej sylwetki drzewa.
Drugim poważnym błędem jest ogławianie, czyli ścinanie wierzchołka (przewodnika). Prowadzi to do utraty stożkowatej formy i powoduje nienaturalne, miotlaste rozgałęzianie się w górnej części korony. Drzewo traci swój majestatyczny wygląd i staje się podatne na rozłamywanie w miejscu, gdzie tworzy się kilka konkurujących wierzchołków. Jeśli przewodnik zostanie uszkodzony, np. przez mróz, należy spróbować wyprowadzić nowy z najwyżej położonej gałęzi bocznej, przywiązując ją do palika w pozycji pionowej.
Trzecim błędem jest wykonywanie cięcia w niewłaściwym terminie, zwłaszcza późnym latem i jesienią. Pobudza to roślinę do wypuszczania młodych pędów, które nie zdążą zdrevnieć przed zimą i zostaną uszkodzone przez pierwsze przymrozki. To niepotrzebnie osłabia drzewo i naraża je na dodatkowy stres. Najbezpieczniejszym okresem jest zawsze przedwiośnie.
Ostatnią rzeczą, której należy unikać, jest rutynowe, coroczne przycinanie „dla zasady”. Cedr atlaski to nie żywopłot ani topiar, który wymaga regularnego strzyżenia. Jego piękno tkwi w naturalnej formie, którą sam wykształca przez lata. Nasza rola jako ogrodników powinna ograniczać się do pomocy mu w utrzymaniu zdrowia poprzez cięcie sanitarne i ewentualną, minimalną korektę w młodości. W pozostałych przypadkach najlepiej jest po prostu podziwiać jego nieskrępowany wzrost.
