Hoewel lavandin een robuuste en relatief winterharde plant is, kan een succesvolle overwintering, vooral in koudere klimaten of bij planten in potten, enige voorbereiding en zorg vereisen. Lavandin is beter bestand tegen droge kou dan tegen de combinatie van kou en vocht. De grootste vijand van lavandin in de winter is niet zozeer de vorst zelf, maar de natte, drassige grond die de wortels kan doen rotten. Het begrijpen van de factoren die de winterhardheid beïnvloeden en het nemen van de juiste maatregelen in de herfst, kan het verschil betekenen tussen een plant die in het voorjaar krachtig terugkeert en een plant die de winter niet overleeft. Dit artikel biedt een gedetailleerde gids voor het veilig door de winter loodsen van je lavandin, zowel in de volle grond als in potten.
De basis voor een goede overwintering wordt al gelegd tijdens het planten en gedurende het groeiseizoen. Een plant die op een zonnige, beschutte plek staat in een uitstekend drainerende bodem, heeft een veel grotere overlevingskans dan een plant op een winderige, natte locatie in zware kleigrond. Een correcte bemesting speelt ook een rol; een plant die in de late zomer nog een stikstofrijke bemesting heeft gekregen, zal met zachte, onrijpe scheuten de winter ingaan, die zeer vatbaar zijn voor vorstschade. Een goede najaarssnoei na de bloei zorgt er dan weer voor dat de plant compacter en steviger is, en minder snel beschadigd raakt door sneeuw of wind.
Voor lavandin in de volle grond zijn de voorbereidingen relatief eenvoudig en gericht op het minimaliseren van vochtproblemen. Het is cruciaal dat de plant niet met ‘natte voeten’ de winter in gaat. Het beschermen van de plant tegen extreme kou is meestal alleen nodig in de strengste klimaten of voor zeer jonge, nog niet volledig gevestigde planten. De focus ligt op het waarborgen van de drainage en het voorkomen van schade door zware sneeuw of ijzige wind.
Lavandin in potten en containers is een ander verhaal. De wortels in een pot zijn veel meer blootgesteld aan de vrieskou dan de wortels van een plant in de volle grond. De grond in een pot bevriest sneller en dieper, wat kan leiden tot het afsterven van de wortels. Bovendien kan een pot in de wintermaanden gemakkelijk verzadigd raken met water, wat in combinatie met vorst funest is. Het overwinteren van kuiplavendel vereist daarom actievere beschermingsmaatregelen om zowel de wortels als het bovengrondse deel van de plant te beschermen.
Winterhardheid van lavandin begrijpen
De winterhardheid van lavandin (Lavandula x intermedia) is over het algemeen goed, maar kan variëren afhankelijk van de specifieke cultivar. De meeste lavandinsoorten zijn winterhard tot ongeveer -15 tot -20 graden Celsius, mits de groeiomstandigheden optimaal zijn. Het is belangrijk te beseffen dat ‘winterhardheid’ niet alleen gaat over de absolute minimumtemperatuur die een plant kan verdragen. De duur van de vorstperiode, de aanwezigheid van een beschermende sneeuwlaag en vooral de vochtigheid van de bodem spelen een minstens even grote rol.
De combinatie van vorst en natte grond is de meest dodelijke factor voor lavandin. Wanneer de grond verzadigd is met water, is er geen ruimte voor lucht, wat de wortels kan doen verstikken. Als deze natte grond vervolgens bevriest, zet het water uit en kan het de wortelcellen letterlijk kapotdrukken. Een plant met een beschadigd of verrot wortelstelsel kan in het voorjaar geen water en voedingsstoffen opnemen en zal afsterven, zelfs als de bovengrondse delen de kou hebben overleefd. Dit onderstreept nogmaals het absolute belang van een uitstekend drainerende bodem.
Een andere factor die de winterhardheid beïnvloedt, is de zogenaamde ‘afharding’ van de plant. Gedurende de herfst bereidt de plant zich voor op de winter door zijn groei te vertragen en de suikerconcentratie in zijn cellen te verhogen. Dit fungeert als een soort natuurlijk antivries. Het is daarom belangrijk om in de late zomer en herfst geen meststoffen meer te geven, vooral geen stikstof. Stikstof stimuleert de groei van nieuwe, zachte scheuten die niet de tijd hebben om af te harden voor de eerste vorst en daardoor gemakkelijk zullen bevriezen.
De leeftijd en algehele gezondheid van de plant zijn ook van invloed. Een jonge, pas geplante lavandin is kwetsbaarder dan een volwassen, goed gevestigde plant met een diep wortelstelsel. Een gezonde plant die gedurende het seizoen goed is verzorgd en niet is verzwakt door ziekten of plagen, zal de winter beter doorstaan. De juiste snoei in de nazomer draagt ook bij aan de winterhardheid, omdat het een compacte, stevige struik creëert die beter bestand is tegen de elementen.
Voorbereiding op de winter in de volle grond
Voor lavandin die in de volle grond staat, zijn de voorbereidingen op de winter relatief eenvoudig, op voorwaarde dat de basisprincipes van standplaats en bodem in acht zijn genomen. De belangrijkste stap vindt al plaats na de bloei, eind augustus of begin september: de najaarssnoei. Knip de plant terug tot net boven het oude hout, waardoor een compacte, bolvormige struik overblijft. Deze vorm helpt voorkomen dat zware sneeuw de takken uit elkaar drukt en breekt. Bovendien vermindert het de blootstelling aan uitdrogende winterwinden.
Stop met water geven in de herfst. De natuurlijke neerslag zou meer dan voldoende moeten zijn. Het is cruciaal dat de grond rond de wortels de kans krijgt om enigszins op te drogen voordat de vorst intreedt. Controleer of er geen kuilen rond de basis van de plant zijn waar water kan blijven staan. Verwijder ook dikke lagen organische mulch, zoals bladeren of houtsnippers, die vocht kunnen vasthouden. Een dun laagje grind of split rond de basis is daarentegen wel gunstig, omdat het helpt de kroon van de plant droog te houden.
In zeer koude klimaten, waar temperaturen regelmatig ver onder de -15 graden Celsius duiken, kan het aanbrengen van een lichte winterbescherming nuttig zijn, vooral voor jonge planten. Wacht hiermee tot de grond al licht bevroren is. Een losse bedekking met dennentakken, stro of een ademend wintervlies kan de plant beschermen tegen de scherpste kou en uitdrogende wind. Vermijd het gebruik van plastic of andere niet-ademende materialen, omdat dit condensatie en schimmelvorming kan veroorzaken. De bescherming moet licht en luchtig zijn.
Een sneeuwdek is de beste natuurlijke winterbescherming die een plant kan krijgen. Het isoleert tegen extreme kou en beschermt tegen uitdroging door de wind. Als er een flink pak sneeuw valt, laat dit dan gerust op de lavandin liggen. Het is echter wel belangrijk om te voorkomen dat zware, natte sneeuw of ijs van daken op de planten terechtkomt, omdat het gewicht de takken kan breken. Over het algemeen geldt voor lavandin in de volle grond: een goede voorbereiding in de herfst is het halve werk.
Lavandin in potten overwinteren
Lavandin in potten en containers is aanzienlijk kwetsbaarder voor winterkou dan planten in de volle grond. De wortelkluit in een pot is aan alle kanten blootgesteld aan de vrieskou en kan volledig bevriezen, wat fataal is voor de wortels. Daarom zijn extra beschermingsmaatregelen noodzakelijk. Een van de beste methoden is om de pot ‘in te graven’. Kies een beschutte plek in de tuin, graaf een gat en plaats de pot erin, zodat de rand van de pot gelijk is met de grond. Vul de ruimte rondom op met aarde of bladeren. De omringende grond isoleert de pot en beschermt de wortels tegen de strengste vorst.
Als het ingraven van de pot geen optie is, moet je de pot zelf isoleren. Verplaats de pot naar een beschutte locatie, bijvoorbeeld tegen een muur van het huis, uit de koude oostenwind. Wikkel de pot vervolgens in met isolerend materiaal. Noppenfolie is hiervoor zeer effectief, maar ook jute zakken, oude dekens of speciale winterhoezen voor potten kunnen worden gebruikt. Het is belangrijk om de pot zelf in te pakken, niet de plant. Zorg er ook voor dat de pot op voetjes of een paar latjes staat, zodat de drainagegaten vrij blijven en de pot niet aan de grond kan vastvriezen.
Een andere optie is om de pot te verplaatsen naar een onverwarmde, maar vorstvrije ruimte, zoals een koude kas, een garage of een schuur. De ruimte moet wel licht zijn, want lavandin heeft ook in de winter licht nodig. Een donkere kelder is minder geschikt. De temperatuur in de overwinteringsruimte moet idealiter tussen de 5 en 10 graden Celsius liggen. In deze omstandigheden gaat de plant in een diepe rust en heeft hij zeer weinig water nodig.
De watergift tijdens de winter is een kritiek punt voor potplanten. Zowel binnen als buiten moet de watergift drastisch worden verminderd. De potgrond moet aan de droge kant worden gehouden. Controleer eens in de paar weken de vochtigheid van de grond. Geef alleen een klein beetje water als de grond volledig is uitgedroogd, net genoeg om te voorkomen dat de wortels volledig verdrogen. Te veel water in de winter leidt onherroepelijk tot wortelrot.
Bescherming tegen vorst en winterzon
Naast de directe kou van vorst, kan ook de winterzon een gevaar vormen voor groenblijvende planten zoals lavandin. Op een zonnige, vriesdag kan de zon de bladeren en stengels van de plant opwarmen, waardoor de sapstromen op gang komen. Wanneer de zon vervolgens verdwijnt of de temperatuur ’s nachts sterk daalt, kan het vocht in de plantendelen bevriezen en de cellen beschadigen. Dit proces, bekend als vorstdroogte, kan leiden tot bruinverkleuring en het afsterven van delen van de plant, omdat de bevroren wortels geen nieuw water kunnen aanvoeren om het verdampte vocht te vervangen.
Een beschutte standplaats, uit de volle ochtendzon en de schrale oostenwind, kan dit probleem helpen verminderen. Als de plant op een zeer blootgestelde plek staat, kan het aanbrengen van een scherm van wintervlies of jute aan de zon- en windkant bescherming bieden. Dit filtert het felle zonlicht en breekt de kracht van de wind, waardoor de temperatuurschommelingen voor de plant minder extreem zijn. Zorg ervoor dat het beschermingsmateriaal de plant niet raakt en dat er voldoende lucht kan blijven circuleren.
Voor planten in potten die buiten overwinteren, is het groeperen van meerdere potten bij elkaar een effectieve strategie. Door de potten dicht tegen elkaar en tegen een muur te plaatsen, creëren ze een microklimaat dat iets warmer is en bieden ze elkaar bescherming tegen de wind. De potten aan de buitenkant van de groep vangen de eerste klappen op, terwijl de potten in het midden beter beschermd zijn. Dit kan net het verschil maken tijdens een periode van strenge vorst.
Controleer na de winter, in het vroege voorjaar, je lavandin op eventuele winterschade. Het is normaal dat sommige takuiteinden of blaadjes er wat grijs en levenloos uitzien. Wacht met snoeien tot de kans op strenge vorst geweken is en je de eerste tekenen van nieuwe groei ziet. Knip dan alle dode en beschadigde delen weg tot op het levende hout. Deze voorjaarssnoei ruimt de plant op en stimuleert de ontwikkeling van nieuwe, gezonde scheuten van onderaf.
