Het succesvol planten en vermeerderen van de grove den legt de fundering voor een gezonde en langlevende boom in je tuin of landschap. Hoewel de boom bekend staat om zijn robuustheid en aanpassingsvermogen, is een zorgvuldige aanpak tijdens de beginfase van cruciaal belang. Het kiezen van het juiste moment, het correct voorbereiden van de plantlocatie en het hanteren van de jonge boom met zorg kunnen het verschil maken tussen een kwijnend exemplaar en een krachtig groeiende den. Vermeerdering, voornamelijk via zaad, biedt een fascinerende mogelijkheid om zelf nieuw leven te creëren, hoewel dit geduld en specifieke kennis vereist. Het begrijpen van deze processen stelt je in staat om deze prachtige, inheemse conifeer op de best mogelijke manier een plek te geven.
De juiste planttijd en voorbereiding
Het kiezen van het juiste moment om een grove den te planten is essentieel voor een goede start. De ideale plantperiodes zijn de herfst, van september tot november, en het vroege voorjaar, van maart tot begin mei. Planten in de herfst geeft de boom de kans om gedurende de wintermaanden al nieuwe wortels te vormen, waardoor hij in het voorjaar een groeivoorsprong heeft. Het voorjaar is een goed alternatief, maar vereist meer aandacht voor watergift tijdens de eerste zomer. Vermijd het planten tijdens vorstperiodes, hete zomerdagen of wanneer de bodem extreem nat en drassig is.
De voorbereiding van de plantlocatie is minstens zo belangrijk als de timing. Kies een definitieve standplaats in de volle zon met goed doorlatende grond. Begin met het verwijderen van al het onkruid en gras in een cirkel van minstens een meter diameter rond de plek waar de boom komt te staan. Dit vermindert de concurrentie om water en voedingsstoffen. Het graven van het plantgat is de volgende stap; dit moet aanzienlijk groter zijn dan de kluit van de boom.
Graaf een plantgat dat minstens twee keer zo breed is als de kluit en even diep. Het is cruciaal dat het gat niet dieper is dan de kluit, om te voorkomen dat de boom na het planten gaat verzakken, wat de wortels kan beschadigen. Maak de zijkanten van het plantgat goed los met een spitvork, vooral in vastere grondsoorten. Dit stimuleert de wortels om zich buiten het oorspronkelijke plantgat in de omliggende grond te verspreiden, wat leidt tot een betere verankering en wateropname.
Bij het voorbereiden van de grond is het bij de grove den zelden nodig om veel bodemverbeteraars toe te voegen, aangezien hij van nature op arme grond groeit. Als je te maken hebt met zeer zware klei, kan het mengen van wat zand of fijn grind door de uitgegraven aarde helpen om de drainage te verbeteren. Gebruik geen zware bemesting in het plantgat, omdat dit de gevoelige jonge wortels kan verbranden. Een handvol compost kan gemengd worden met de aarde, maar de grove den gedijt prima zonder.
Het plantproces stap voor stap
Zodra het plantgat is voorbereid, is het tijd om de boom zelf te planten. Haal de den voorzichtig uit zijn pot of verwijder het juten net als het om een kluit gaat. Inspecteer de wortels voorzichtig; als ze in een dichte cirkel rond de kluit zijn gegroeid (potgebonden), maak ze dan voorzichtig een beetje los met je vingers. Dit moedigt de wortels aan om naar buiten te groeien in de nieuwe grond. Wees voorzichtig en probeer zo min mogelijk fijne wortels te beschadigen.
Plaats de boom in het midden van het plantgat. De bovenkant van de kluit moet gelijk zijn met of net iets boven het omliggende maaiveld uitkomen. Dit is een van de belangrijkste regels bij het planten van bomen. Als de boom te diep wordt geplant, kan de stam gaan rotten en kunnen de wortels onvoldoende zuurstof krijgen, wat vaak leidt tot het afsterven van de boom na enkele jaren. Gebruik een lat of de steel van je spade om over het gat te leggen en de juiste diepte te controleren.
Begin nu met het vullen van het gat met de uitgegraven aarde. Vul het gat geleidelijk en druk de grond tussendoor licht aan met je handen of voeten om luchtbellen te verwijderen en een goed contact tussen de wortels en de aarde te verzekeren. Stamp de grond niet te hard aan, want dit kan leiden tot verdichting. Wanneer het gat voor ongeveer tweederde gevuld is, geef dan rijkelijk water om de grond goed te laten inklinken rond de wortels.
Vul de rest van het gat aan met aarde en druk het nogmaals licht aan. Maak met de overgebleven aarde een kleine, opstaande gietrand rond de boom, net buiten de omtrek van de kluit. Deze rand helpt om het water bij de wortels te concentreren tijdens het water geven. Geef na het planten direct nog een keer overvloedig water, zelfs als het regent. Dit helpt de grond te settelen en zorgt ervoor dat de wortels direct toegang hebben tot vocht.
Vermeerdering uit zaad
De meest natuurlijke en gebruikelijke manier om een grove den te vermeerderen is uit zaad. De zaden bevinden zich in de dennenappels, die na ongeveer twee jaar rijpen. Verzamel rijpe, gesloten dennenappels in de late herfst of winter, voordat ze hun zaden hebben losgelaten. Leg de verzamelde appels op een warme, droge plaats, bijvoorbeeld op een vensterbank boven de verwarming. Na enige tijd zullen de schubben van de appels zich openen, waardoor de kleine, gevleugelde zaden eruit vallen.
Dennenzaden hebben een periode van koude stratificatie nodig om hun kiemrust te doorbreken. Dit bootst de natuurlijke winterperiode na. Meng de zaden met licht vochtig zand of vermiculiet en plaats dit mengsel in een afgesloten plastic zakje in de koelkast. Laat de zaden daar gedurende vier tot acht weken rusten bij een temperatuur van ongeveer 1 tot 5 graden Celsius. Controleer het mengsel af en toe om te zorgen dat het niet uitdroogt of beschimmelt.
Na de koude periode is het tijd om de zaden te zaaien. Gebruik een zaaitray of potjes gevuld met een goed doorlatend zaaigrondmengsel, bijvoorbeeld een mix van potgrond en zand. Zaai de zaden oppervlakkig en bedek ze met een dun laagje zand of aarde, niet dieper dan de dikte van het zaadje zelf. Geef voorzichtig water met een plantenspuit om de zaden niet te verstoren en dek de tray af met een plastic deksel of folie om de luchtvochtigheid hoog te houden.
Plaats de zaaitray op een lichte en warme plek, maar vermijd direct, fel zonlicht. De kieming kan enkele weken tot maanden duren, dus geduld is een schone zaak. Zodra de zaailingen opkomen, verwijder je de afdekking om de luchtcirculatie te verbeteren en schimmelvorming te voorkomen. Houd de grond licht vochtig en verspeen de jonge plantjes naar individuele potjes zodra ze groot en sterk genoeg zijn om te hanteren. Het zal meerdere jaren duren voordat deze zaailingen zijn uitgegroeid tot boompjes die in de tuin kunnen worden uitgeplant.
Nazorg na het planten
De zorg stopt niet onmiddellijk na het planten van de jonge grove den. De eerste paar jaar zijn cruciaal voor de boom om goed te kunnen wortelen en zich te vestigen in zijn nieuwe omgeving. De belangrijkste taak in deze periode is het voorzien in voldoende water. Geef de boom gedurende het eerste en tweede groeiseizoen wekelijks diep water, tenzij er voldoende regen valt. Een langzame, diepe watergift is effectiever dan frequent kleine beetjes water geven, omdat het de wortels stimuleert om dieper de grond in te groeien.
Het aanbrengen van een mulchlaag is zeer aan te bevelen. Een laag van 5 tot 10 centimeter organisch materiaal zoals boomschors, houtsnippers of compost rond de basis van de boom (maar niet tegen de stam) heeft meerdere voordelen. Het helpt de bodemvochtigheid te bewaren, onderdrukt de groei van concurrerend onkruid, reguleert de bodemtemperatuur en verbetert op termijn de bodemstructuur. Vul de mulchlaag jaarlijks aan indien nodig.
Controleer de jonge boom regelmatig op tekenen van stress, ziekten of plagen. Jonge bomen zijn kwetsbaarder dan volwassen exemplaren. Let op verkleurde naalden, slappe groei of insectenvraat. In de meeste gevallen is bemesting niet nodig voor een grove den, zelfs niet voor jonge bomen, tenzij de grond extreem arm is. Een overmaat aan meststoffen, met name stikstof, kan leiden tot slappe, snelle groei die de boom vatbaarder maakt voor problemen.
Afhankelijk van de grootte en de locatie van de geplante boom, kan het nodig zijn om een of twee boompalen te plaatsen ter ondersteuning. Dit is vooral aan te raden op winderige locaties. Plaats de palen aan weerszijden van de boom en verbind ze met een flexibele, brede boomband die de stam niet insnoert of beschadigt. De ondersteuning moet de boom in staat stellen om enigszins te bewegen in de wind, wat de ontwikkeling van een sterke stam en wortels bevordert. Verwijder de boompalen na twee tot drie jaar, zodra de boom stevig verankerd is.
Vermeerdering door stekken
Hoewel vermeerdering uit zaad de meest gangbare methode is, vragen velen zich af of de grove den ook via stekken vermeerderd kan worden. Het is belangrijk om te weten dat het stekken van dennen en de meeste andere coniferen notoir moeilijk is en een zeer laag slagingspercentage heeft voor de gemiddelde tuinier. In tegenstelling tot veel loofgewassen, wortelen dennenstekken zeer langzaam en onvoorspelbaar, als ze al wortelen. Dit proces wordt meestal overgelaten aan professionele kwekerijen die over gespecialiseerde apparatuur beschikken, zoals systemen voor bodemverwarming en nevelinstallaties.
Als je toch een poging wilt wagen, is de beste tijd om stekken te nemen in de late herfst of vroege winter, wanneer de boom in rust is. Neem stekken van de uiteinden van de takken van het afgelopen groeiseizoen. Kies gezonde, krachtige scheuten en snijd stukken van ongeveer 10 tot 15 centimeter lang. Maak de onderste helft van de stek naaldvrij door de naalden voorzichtig te strippen en verwond de basis van de stek licht door een klein reepje van de bast weg te snijden.
Doop de onderkant van de stek in een stekpoeder dat een groeihormoon (auxine) bevat, wat essentieel is om de wortelvorming te stimuleren. Steek de stekken vervolgens in een pot gevuld met een zeer luchtig en goed doorlatend stekmedium, zoals een mengsel van perliet en turf. Een hoge luchtvochtigheid is cruciaal, dus plaats een plastic zak of een doorzichtige kap over de pot om een mini-kas te creëren.
Zet de potten op een lichte, maar niet zonnige, koele plaats. Het wortelproces kan vele maanden duren, soms wel een jaar of langer. Het is een test van geduld en de uitval is vaak hoog. Gezien de moeilijkheidsgraad en de lange wachttijd, blijft het zaaien van zaden de meest betrouwbare en realistische methode voor de hobbytuinier om de grove den succesvol te vermeerderen en te genieten van het proces van het opkweken van een eigen boom.
📷 Arnstein Rønning, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
