Het overwinteren van het klokje

Het succesvol door de winter loodsen van je klokjes is een essentiële stap om er zeker van te zijn dat ze in het volgende voorjaar weer krachtig en gezond terugkeren. De meeste Campanula-soorten die in ons klimaat worden verkocht, zijn winterhard, wat betekent dat ze de koude temperaturen van de winter kunnen overleven. Echter, ‘winterhard’ betekent niet altijd ‘onkwetsbaar’. Vooral de combinatie van strenge vorst met overvloedige winternat en scherpe, uitdrogende wind kan een uitdaging vormen. Een goede voorbereiding in de herfst kan het verschil maken en zorgt ervoor dat de planten in optimale conditie aan hun rustperiode beginnen, wat de overlevingskansen aanzienlijk vergroot.

De strategie voor overwintering hangt af van verschillende factoren. De specifieke soort van het klokje speelt een rol; sommige alpiene soorten zijn bijvoorbeeld uiterst winterhard wat betreft kou, maar extreem gevoelig voor natte voeten. Daarnaast is de standplaats van belang: een plant in de volle, winderige grond heeft andere bescherming nodig dan een plant in een beschutte border. Klokjes die in potten en bakken worden gehouden, vormen een aparte categorie, omdat hun wortels veel meer blootstaan aan de vrieskou dan die van planten in de volle grond.

De voorbereiding op de winter begint al in de late zomer en herfst. Het is een periode waarin de plant haar groei vertraagt en energie opslaat in de wortels voor het volgende seizoen. De zorg die je in deze periode geeft, zoals het stoppen met bemesten en het aanpassen van de watergift, heeft een directe invloed op hoe goed de plant de winter doorkomt. Het correct snoeien of juist laten staan van de bovengrondse delen is ook een overweging die de winterhardheid kan beïnvloeden.

Het doel van winterbescherming is niet om de plant kunstmatig warm te houden, maar om haar te beschermen tegen de meest extreme en schadelijke aspecten van de winter. Dit omvat het isoleren van de wortelkluit tegen diepe vorst, het beschermen tegen uitdrogende wind en, misschien wel het allerbelangrijkste, het zorgen voor een uitstekende drainage om te voorkomen dat de wortels wegrotten in koude, drassige grond. Met een paar eenvoudige maatregelen kun je de risico’s minimaliseren en je klokjes een veilige winterrust bezorgen.

Voorbereidingen in de herfst

De voorbereiding op een succesvolle overwintering start al in de nazomer. Vanaf eind augustus is het belangrijk om te stoppen met het geven van stikstofrijke meststoffen. Stikstof stimuleert de aanmaak van nieuwe, zachte bladgroei, en deze tere scheuten hebben niet genoeg tijd om af te harden voor de eerste vorst. Ze zijn daardoor extreem kwetsbaar voor vorstschade, wat de hele plant kan verzwakken. Een bemesting met extra kalium in de late zomer kan daarentegen wel nuttig zijn, omdat kalium de plant helpt af te harden en de celstructuur versterkt.

Een belangrijke beslissing in de herfst is of je de uitgebloeide stengels en het afstervende loof moet terugsnoeien of laten staan. Er zijn argumenten voor beide benaderingen. Het terugsnoeien tot net boven de grond zorgt voor een opgeruimde tuin en verwijdert plantmateriaal waarop schimmelsporen zouden kunnen overwinteren. Aan de andere kant biedt het laten staan van de stengels en bladeren een natuurlijke vorm van winterbescherming. De afgestorven delen vangen sneeuw en bladeren, wat een isolerend dekentje vormt over de kroon van de plant. Bovendien bieden de holle stengels een schuilplaats voor nuttige insecten.

Een cruciale stap in de herfst is het controleren en eventueel verbeteren van de drainage rondom je klokjes. Dit is met name van levensbelang voor alpiene soorten en klokjes op zware kleigrond. Zorg ervoor dat overtollig water gemakkelijk weg kan stromen en dat de planten niet in een kuil staan waar water zich kan verzamelen. Het kan helpen om de grond rondom de planten licht los te maken of wat grof zand of fijn grind door de toplaag te mengen om de waterafvoer te bevorderen. Voorkomen dat de wortels in ijskoud, stilstaand water staan, is de sleutel tot overleving.

Voordat de grond bevriest, is het aan te raden om een beschermende mulchlaag rond de basis van de planten aan te brengen. Een laag van enkele centimeters organisch materiaal, zoals afgevallen blad, stro, dennentakken of compost, helpt de bodemtemperatuur te stabiliseren en beschermt de wortels en de groeikroon tegen de scherpste vorst. Deze laag isoleert de grond, waardoor de cyclus van bevriezen en ontdooien, die wortels kan beschadigen en de plant uit de grond kan duwen, wordt gematigd. Breng de mulch aan na de eerste lichte vorst, maar voordat de grond diep bevroren is.

Overwinteren in de volle grond

De meeste in de volle grond geplante, winterharde klokjes hebben relatief weinig extra bescherming nodig, mits ze op de juiste, goed doorlatende plek staan. De eerder genoemde mulchlaag van organisch materiaal is voor de meeste soorten de belangrijkste en vaak enige benodigde maatregel. Afgevallen bladeren uit de rest van de tuin zijn een uitstekend en gratis mulchmateriaal. Zorg er wel voor dat het geen dikke, natte laag wordt die de plant verstikt; een luchtige laag is het beste. Dennen- of sparrentakken zijn ook ideaal, omdat ze isoleren zonder de luchtcirculatie volledig af te sluiten.

Sommige klokjessoorten behouden hun bladrozet in de winter; ze zijn wintergroen. Deze planten kunnen gevoelig zijn voor uitdroging door de winterzon en een scherpe, droge wind, vooral op dagen dat de grond bevroren is en de wortels geen water kunnen opnemen. Dit fenomeen wordt vorstdroogte genoemd. Het plaatsen van enkele dennentakken over deze planten kan helpen om ze te beschermen tegen de felle zon en de wind, waardoor de verdamping via het blad wordt verminderd.

Een sneeuwdek is de allerbeste natuurlijke winterbescherming die een plant kan wensen. Een laag sneeuw isoleert perfect tegen strenge vorst en beschermt tegen uitdrogende wind. Als er sneeuw is gevallen, laat deze dan rustig op je borders liggen. Vermijd het om op de plekken waar je vaste planten staan te lopen, omdat het samendrukken van de sneeuw de isolerende werking ervan kan verminderen en ijsvorming kan veroorzaken.

Let in het late winter en vroege voorjaar op het fenomeen van ‘opvriezen’. Door het afwisselend bevriezen en ontdooien van de grond kan de kluit van de plant soms letterlijk uit de grond worden omhoog gedrukt, waardoor de wortels bloot komen te liggen. Controleer je planten na een vorstperiode en druk de kluiten die omhoog zijn gekomen voorzichtig weer stevig in de grond. Dit voorkomt dat de blootgestelde wortels uitdrogen of bevriezen.

Overwinteren van klokjes in potten

Klokjes in potten en containers zijn aanzienlijk kwetsbaarder voor vorst dan hun soortgenoten in de volle grond. In een pot kan de vorst van alle kanten toeslaan – van boven, van de zijkanten en van onderen – waardoor de wortelkluit volledig kan doorvriezen. Een bevroren kluit kan de wortels beschadigen en leidt er ook toe dat de plant geen water kan opnemen, met uitdroging tot gevolg. Daarom is extra bescherming voor potplanten absoluut noodzakelijk.

Een effectieve methode is het inpakken van de potten. Gebruik hiervoor isolerend materiaal zoals noppenfolie, jute zakken of vliesdoek. Wikkel meerdere lagen om de pot heen, maar laat de drainagegaten aan de onderkant vrij. Het is de pot en de wortelkluit die je moet beschermen, niet zozeer de bovengrondse delen van de plant. Plaats de ingepakte potten vervolgens op een beschutte plek, bijvoorbeeld tegen een muur of onder een afdak, waar ze beschermd zijn tegen de koudste wind en overvloedige regen.

Een andere strategie is het ‘ingraven’ van de potten. Als je ruimte hebt in de tuin, kun je de potten tot aan de rand ingraven in een leeg stuk van de border. De omringende aarde biedt dan een uitstekende natuurlijke isolatie voor de wortelkluit. Een alternatief is om meerdere potten dicht tegen elkaar aan te zetten in een grote kist of bak en de tussenruimtes op te vullen met isolerend materiaal zoals stro, bladeren of houtsnippers. Dit creëert een bufferzone die de temperatuurschommelingen dempt.

Vergeet niet om potplanten ook in de winter af en toe water te geven. Hoewel de behoefte minimaal is, kunnen potten, zeker de onbeschermde terracotta potten, toch uitdrogen door wind en zon. Controleer de potgrond op vorstvrije dagen. Als deze droog aanvoelt, geef dan een kleine hoeveelheid water, net genoeg om de kluit licht vochtig te houden. Zorg er altijd voor dat overtollig water goed kan weglopen om te voorkomen dat de kluit verzadigd raakt en vervolgens in een massieve ijsklomp verandert.

Zorg na de winterperiode

Wanneer de strengste vorst voorbij is en de temperaturen in het vroege voorjaar beginnen te stijgen, is het tijd om de winterbescherming geleidelijk te verwijderen. Doe dit niet te vroeg; een late nachtvorst kan nog steeds schade aanrichten aan de jonge, nieuwe scheuten. Wacht tot de kans op strenge vorst geweken is en verwijder de bescherming bij voorkeur op een bewolkte dag, zodat de plant rustig kan wennen aan het fellere licht en de temperatuurschommelingen.

Dit is ook het moment om de planten op te schonen en klaar te maken voor het nieuwe groeiseizoen. Snoei alle oude, afgestorven stengels en bladeren van het vorige jaar weg, als je dat in de herfst nog niet had gedaan. Dit maakt ruimte voor de nieuwe scheuten die vanuit de basis van de plant zullen verschijnen en verbetert de luchtcirculatie. Een schone start helpt ook om de kans op schimmelziekten te verkleinen.

Controleer de planten die in de volle grond staan en druk eventueel opgevroren kluiten weer stevig aan. Verwijder de wintermulch voorzichtig van de kroon van de plant, zodat de nieuwe groei ongehinderd naar boven kan komen. Je kunt de mulch wel rondom de plant laten liggen, waar het verder kan verteren en de bodem kan voeden. Een lichte gift van compost rond de basis van de plant geeft haar de nodige energie voor een krachtige start.

Voor klokjes die in potten hebben overwinterd, is het voorjaar een goed moment om te controleren of ze aan nieuwe potgrond toe zijn. Als de pot volledig doorworteld is, kun je de plant verpotten naar een iets grotere pot met verse, voedselrijke potgrond. Als de pot nog groot genoeg is, kun je volstaan met het verwijderen van de bovenste laag oude grond en deze vervangen door een verse laag compost of potgrond. Hervat de normale watergift en begin met bemesten zodra je actieve nieuwe groei ziet.