De japanse wijfjesvaren is van nature een bladverliezende, winterharde vaste plant, wat betekent dat ze goed is aangepast om de winters in gematigde klimaten te overleven. In de herfst trekken de sappen zich terug in het ondergrondse wortelstelsel, de bladeren sterven af, en de plant gaat in een rustperiode. Het succesvol overwinteren van deze varen vereist geen ingewikkelde procedures, maar wel een paar eenvoudige maatregelen om de kroon, het hart van de plant, te beschermen tegen de zwaarste winterse omstandigheden zoals strenge vorst en uitdrogende wind.
Het overwinteringsproces begint al in de late zomer en herfst. Het is in deze periode cruciaal om te stoppen met bemesten. Late bemesting zou nieuwe groei kunnen stimuleren, die teer en kwetsbaar is en geen tijd meer heeft om af te harden voor de eerste vorst. Deze zachte groei zou direct bevriezen, wat de plant onnodig energie kost en haar kan verzwakken. Laat de plant op natuurlijke wijze afharden en zich voorbereiden op de komende koude periode.
Na de eerste flinke nachtvorst zullen de prachtige bladeren van de japanse wijfjesvaren bruin worden, verwelken en afsterven. Dit is een volkomen normaal en natuurlijk proces. Op dit punt heb je de keuze: je kunt de dode bladeren direct wegknippen voor een nette wintertuin, of je kunt ze laten zitten. Het laten zitten van het oude loof biedt een natuurlijke, isolerende beschermlaag voor de kroon van de plant, waaruit in het voorjaar de nieuwe scheuten zullen verschijnen.
De belangrijkste stap in het winterklaar maken van je varen in de volle grond is het aanbrengen van een beschermende mulchlaag. Nadat de grond licht is opgevroren, breng je een laag van ongeveer 5 tot 10 centimeter organisch materiaal aan rond de basis van de plant. Materialen zoals herfstbladeren, stro, houtsnippers of compost zijn hiervoor ideaal. Deze laag fungeert als een deken, die de wortels en de kroon beschermt tegen extreme temperatuurschommelingen en uitdroging.
Voorbereiding in de herfst
De voorbereiding op de winter is een geleidelijk proces dat de natuurlijke cyclus van de plant volgt. Verminder in de loop van de herfst de frequentie van het water geven. Naarmate de temperaturen dalen en de groei stopt, heeft de plant aanzienlijk minder water nodig. De grond moet licht vochtig blijven, maar zeker niet nat, om te voorkomen dat de wortels rotten in de koude, natte grond. Natuurlijke neerslag is in deze periode vaak al voldoende.
Een belangrijke beslissing in de herfst is wat te doen met het afstervende loof. Vanuit esthetisch oogpunt geven sommige tuiniers er de voorkeur aan om de bruine bladeren direct weg te knippen. Dit geeft een opgeruimd beeld. Echter, vanuit het perspectief van de plant, is het beter om de bladeren te laten zitten. Ze vangen sneeuw op, wat een extra isolerende laag vormt, en bieden een effectieve bescherming voor de kwetsbare kroon tegen de scherpste vorst en ijzige wind.
Als je ervoor kiest om de bladeren te laten zitten, is de enige taak in de late herfst het aanbrengen van de extra mulchlaag. Wacht hiermee tot na de eerste lichte vorst. Als je te vroeg mulcht, wanneer de grond nog warm is, kan dit een schuilplaats creëren voor muizen en andere knaagdieren die zich tegoed kunnen doen aan de kroon van de plant gedurende de winter. Het aanbrengen van mulch op een al licht bevroren grond voorkomt dit probleem.
Zorg er ook voor dat de omgeving rond de varen vrij is van onkruid. Het verwijderen van onkruid in de herfst voorkomt dat deze planten in het voorjaar een voorsprong hebben en concurreren met de opkomende nieuwe groei van je varen. Een schone start in de lente maakt het onderhoud een stuk eenvoudiger en geeft je varen de best mogelijke kans om krachtig uit te lopen.
De rol van een mulchlaag
De mulchlaag is het belangrijkste hulpmiddel bij het beschermen van je japanse wijfjesvaren tijdens de winter. Het primaire doel van wintermulch is niet zozeer om de grond warm te houden, maar om de temperatuur zo stabiel mogelijk te houden. Het isoleert de grond tegen de snelle vries- en dooicycli die kunnen optreden tijdens zonnige winterdagen en ijzige nachten. Deze cycli kunnen de plant uit de grond omhoog duwen, een proces dat ‘opvriezen’ wordt genoemd en dat de wortels kan beschadigen.
Kies een luchtig, grof organisch materiaal voor je wintermulch. Fijn, compact materiaal kan te nat worden en de luchtcirculatie belemmeren, wat kan leiden tot rotting van de kroon. Grof gehakselde bladeren (vooral eikenblad, dat langzaam verteert), dennennaalden, stro of houtsnippers zijn uitstekende keuzes. Deze materialen vormen een isolerende laag die lucht vasthoudt en overtollig vocht doorlaat.
Breng de mulch royaal aan rond de basis van de plant, maar vermijd het volledig begraven van de kroon. Maak een soort ‘donut’ van mulch rondom het hart van de plant. Een te dikke, verstikkende laag direct op de kroon kan vocht vasthouden en rotting veroorzaken. Een laag van 5 tot 10 centimeter is over het algemeen voldoende. In extreem koude klimaten kan een dikkere laag tot 15 centimeter worden overwogen.
Naast de beschermende functie heeft de mulchlaag nog een groot voordeel. In het voorjaar, wanneer je de mulch deels verwijdert, zal het resterende materiaal langzaam verteren. Dit voegt waardevol organisch materiaal en voedingsstoffen toe aan de bodem, verbetert de structuur en voedt het bodemleven. Zo draagt de winterbescherming direct bij aan de gezondheid van je plant in het volgende groeiseizoen.
Overwintering van varens in potten
Japanse wijfjesvarens die in potten of containers worden gekweekt, zijn aanzienlijk kwetsbaarder voor winterkou dan planten in de volle grond. In een pot zijn de wortels van alle kanten blootgesteld aan de vriestemperaturen, terwijl de grond in de tuin de wortels isoleert. Zonder bescherming kan de wortelkluit in een pot volledig bevriezen, wat fataal is voor de plant. Daarom is actieve bescherming voor potvarens absoluut noodzakelijk.
De eenvoudigste methode is om de pot te verplaatsen naar een beschutte, onverwarmde locatie. Een koude kas, een onverwarmde garage, een schuur of een koele kelder zijn ideale plekken. De locatie moet bescherming bieden tegen de strengste vorst en de uitdrogende winterwind, maar het hoeft er niet volledig vorstvrij te zijn. Een lichte vorst kan de plant prima verdragen, zolang de wortelkluit maar niet door en door bevriest.
Als je geen geschikte binnenruimte hebt, zijn er andere opties. Je kunt de pot ingraven in een leeg stuk van de tuin. De omringende aarde biedt dan dezelfde isolatie als voor een plant in de volle grond. Een andere methode is om de pot in te pakken. Plaats de pot in een grotere doos of mand en vul de ruimte tussen de pot en de doos op met isolerend materiaal zoals stro, bladeren of noppenfolie. Een dikke laag mulch bovenop de potgrond maakt de bescherming compleet.
Tijdens de overwintering, zowel binnen als buiten, heeft de plant in pot nog steeds af en toe een klein beetje water nodig. De grond mag niet kurkdroog worden. Controleer de pot ongeveer eens per maand en geef een kleine hoeveelheid water als de grond droog aanvoelt. Zorg ervoor dat de pot niet in een laag water komt te staan en dat overtollig water goed kan weglopen om rotting te voorkomen.
Voorjaarsverzorging na de winter
Zodra de strengste vorst voorbij is en de temperaturen in het vroege voorjaar beginnen te stijgen, is het tijd om de voorbereidingen voor het nieuwe groeiseizoen te treffen. Als je de wintermulch hebt aangebracht, kun je deze voorzichtig gaan verwijderen of uitspreiden. Haal de dikste laag weg van direct boven de kroon, zodat de opkomende zon de grond kan opwarmen en de nieuwe scheuten ongehinderd naar boven kunnen komen. Een dun laagje mulch kan blijven liggen om de bodem te blijven verbeteren.
Als je de afgestorven bladeren van het vorige jaar hebt laten zitten, is dit het moment om ze weg te knippen. Gebruik een scherpe, schone snoeischaar en knip het oude loof zo dicht mogelijk bij de basis weg. Wees hierbij uiterst voorzichtig om de nieuwe, opgerolde scheuten (fiddleheads) niet te beschadigen. Deze zijn zeer kwetsbaar. Het verwijderen van het oude blad geeft de plant een frisse, schone uitstraling en maakt ruimte voor de nieuwe groei.
Voor varens die in potten hebben overwinterd, is het vroege voorjaar het signaal om ze weer tevoorschijn te halen. Breng de potten weer naar buiten naar hun schaduwrijke plek zodra de kans op strenge nachtvorst is geweken. Geef de plant een goede slok water en controleer of een top-dressing met verse compost nodig is om de voedingsstoffen in de potgrond aan te vullen. Dit is ook een goed moment om te overwegen of de plant verpot moet worden.
Observeer de plant aandachtig als de nieuwe groei begint. De snelheid en kracht waarmee de nieuwe bladeren zich ontvouwen, is een goede indicatie van hoe goed de plant de winter heeft doorstaan. Zodra de groei goed op gang is, kun je je normale routine voor water geven en verzorging weer oppakken, en je verheugen op een nieuw seizoen vol van de delicate schoonheid van je japanse wijfjesvaren.
Fotó forrása: David J. Stang, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
