Το κλάδεμα είναι μια από τις πιο σημαντικές καλλιεργητικές πρακτικές για την αγριοσορβιά, που επηρεάζει τη δομή, την υγεία, την παραγωγικότητα και τη μακροζωία του δέντρου. Ένα σωστά κλαδεμένο δέντρο έχει ισχυρό σκελετό, καλό αερισμό, άφθονη ηλιοφάνεια σε όλα τα μέρη του και είναι λιγότερο ευάλωτο σε ασθένειες και σπασίματα κλαδιών. Το κλάδεμα δεν είναι μια τυχαία αφαίρεση κλαδιών, αλλά μια στοχευμένη τέχνη που βασίζεται στην κατανόηση της φυσιολογίας του δέντρου και στην ύπαρξη ενός σαφούς στόχου. Οι κύριοι στόχοι του κλαδέματος είναι η διαμόρφωση ενός ισχυρού σκελετού στα νεαρά δέντρα, η διατήρηση του σχήματος και του μεγέθους στα ώριμα δέντρα και η ανανέωση της καρποφόρας βλάστησης.
Η καλύτερη εποχή για το κύριο κλάδεμα της αγριοσορβιάς είναι η περίοδος του ληθάργου, δηλαδή στα τέλη του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη, πριν την έναρξη της νέας βλάστησης. Το κλάδεμα αυτή την περίοδο ελαχιστοποιεί το στρες για το δέντρο, καθώς η ροή των χυμών είναι μειωμένη. Επιπλέον, η απουσία φύλλων επιτρέπει την καλύτερη ορατότητα της δομής του δέντρου, διευκολύνοντας την επιλογή των κλαδιών που πρέπει να αφαιρεθούν. Οι τομές κλαδέματος που γίνονται αυτή την εποχή επουλώνονται γρήγορα με την έναρξη της ανοιξιάτικης ανάπτυξης, μειώνοντας τον κίνδυνο εισόδου παθογόνων.
Ελαφριά κλαδέματα μπορούν επίσης να γίνουν και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Αυτό το καλοκαιρινό κλάδεμα, γνωστό και ως “πράσινο κλάδεμα”, συνήθως περιλαμβάνει την αφαίρεση των λαίμαργων βλαστών (γρήγορα αναπτυσσόμενοι, κάθετοι βλαστοί) και άλλων ανεπιθύμητων βλαστών. Αυτό βοηθά στην κατεύθυνση της ενέργειας του δέντρου προς την ανάπτυξη των καρπών και των επιθυμητών κλαδιών, αντί να τη σπαταλά σε άχρηστη βλάστηση. Το καλοκαιρινό κλάδεμα πρέπει να είναι περιορισμένο, καθώς η υπερβολική αφαίρεση φυλλώματος μπορεί να αποδυναμώσει το δέντρο.
Για το κλάδεμα είναι απαραίτητη η χρήση των κατάλληλων εργαλείων. Ένα κοφτερό κλαδευτήρι χειρός, ένα ψαλίδι μακριών βραχιόνων (κλαδευτήρας) και ένα πριόνι κλαδέματος είναι τα βασικά εργαλεία. Είναι ζωτικής σημασίας τα εργαλεία να είναι πάντα κοφτερά για να γίνονται καθαρές τομές που επουλώνονται γρήγορα, και να απολυμαίνονται τακτικά (π.χ. με οινόπνευμα) μεταξύ των δέντρων για να αποφεύγεται η μετάδοση ασθενειών. Οι μεγάλες τομές σε κεντρικά κλαδιά πρέπει να αποφεύγονται όσο το δυνατόν περισσότερο.
Το κλάδεμα διαμόρφωσης νεαρών δέντρων
Το κλάδεμα διαμόρφωσης είναι κρίσιμο κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής της αγριοσορβιάς και στοχεύει στη δημιουργία ενός ισχυρού και καλά δομημένου σκελετού. Ένας καλός σκελετός θα υποστηρίξει το βάρος των καρπών στο μέλλον και θα εξασφαλίσει τη μακροζωία του δέντρου. Ο πιο συνηθισμένος τύπος διαμόρφωσης για την αγριοσορβιά είναι το σχήμα του “κεντρικού άξονα” (central leader) ή της “τροποποιημένης πυραμίδας”. Αυτό το σχήμα περιλαμβάνει έναν κυρίαρχο κεντρικό κορμό (άξονα) από τον οποίο εκφύονται οι κύριοι βραχίονες (σκελετικά κλαδιά) σε σπειροειδή διάταξη.
Το κλάδεμα ξεκινά αμέσως μετά τη φύτευση. Εάν το δενδρύλλιο είναι ένας απλός βλαστός χωρίς διακλαδώσεις, κόβεται σε ύψος περίπου 80-100 εκατοστών από το έδαφος για να ενθαρρυνθεί η πλευρική διακλάδωση. Κατά τον πρώτο χειμώνα, επιλέγονται 3-5 καλά τοποθετημένα, ισχυρά πλευρικά κλαδιά για να αποτελέσουν τους πρώτους κύριους βραχίονες. Αυτά τα κλαδιά πρέπει να έχουν μεγάλη γωνία πρόσφυσης στον κορμό (ιδανικά 45-60 μοίρες) και να είναι κατανεμημένα ομοιόμορφα γύρω από τον κεντρικό άξονα. Όλα τα υπόλοιπα κλαδιά αφαιρούνται.
Τα επόμενα δύο με τρία χρόνια, η διαδικασία συνεχίζεται. Κάθε χειμώνα, επιλέγονται νέοι βραχίονες πιο πάνω στον κεντρικό άξονα, διατηρώντας πάντα μια καλή απόσταση μεταξύ των ορόφων των κλαδιών. Ταυτόχρονα, τα υπάρχοντα σκελετικά κλαδιά κλαδεύονται ελαφρά για να ενθαρρυνθεί η δευτερεύουσα διακλάδωση. Οποιαδήποτε ανταγωνιστικά κλαδιά που προσπαθούν να αναπτυχθούν παράλληλα με τον κεντρικό άξονα, καθώς και τα κλαδιά με πολύ κλειστές γωνίες, αφαιρούνται.
Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα δέντρο με κωνικό σχήμα, φαρδύτερο στη βάση και στενότερο στην κορυφή. Αυτή η δομή επιτρέπει στο φως του ήλιου να διεισδύει σε όλα τα μέρη του δέντρου, προάγοντας την ομοιόμορφη ωρίμανση των καρπών και μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης ασθενειών. Μόλις το δέντρο αποκτήσει την επιθυμητή δομή και ύψος, ο κεντρικός άξονας μπορεί να κοπεί σε ένα πλάγιο κλαδί για να περιοριστεί η περαιτέρω κατακόρυφη ανάπτυξη.
Το κλάδεμα συντήρησης ώριμων δέντρων
Μόλις η αγριοσορβιά διαμορφωθεί και αρχίσει να καρποφορεί τακτικά, το κλάδεμα μετατοπίζεται από τη διαμόρφωση στη συντήρηση. Ο κύριος στόχος του κλαδέματος συντήρησης είναι η διατήρηση της υγείας, του σχήματος και της παραγωγικότητας του δέντρου. Αυτό το κλάδεμα είναι λιγότερο έντονο από το κλάδεμα διαμόρφωσης και πραγματοποιείται ετησίως, κατά την περίοδο του ληθάργου. Μια συστηματική προσέγγιση είναι το κλειδί για ένα αποτελεσματικό κλάδεμα συντήρησης.
Η πρώτη ενέργεια είναι πάντα η αφαίρεση των νεκρών, άρρωστων ή σπασμένων κλαδιών. Αυτό είναι γνωστό ως “κλάδεμα καθαρισμού” και είναι απαραίτητο για την υγιεινή του δέντρου, καθώς απομακρύνει πιθανές πηγές μόλυνσης και εμποδίζει την εξάπλωση ασθενειών. Αυτά τα κλαδιά πρέπει να κόβονται μέχρι το υγιές ξύλο και να απομακρύνονται από τον οπωρώνα για να καούν ή να απορριφθούν σωστά.
Στη συνέχεια, το κλάδεμα εστιάζει στη διατήρηση του σχήματος και του μεγέθους του δέντρου. Αφαιρούνται τα κλαδιά που αναπτύσσονται προς το εσωτερικό της κόμης, τα κλαδιά που διασταυρώνονται ή τρίβονται μεταξύ τους, και οι λαίμαργοι βλαστοί που δεν αφαιρέθηκαν το καλοκαίρι. Ο στόχος είναι να διατηρηθεί μια ανοιχτή κόμη που επιτρέπει καλή κυκλοφορία του αέρα και διείσδυση του φωτός. Εάν το δέντρο έχει γίνει πολύ ψηλό, η κορυφή του μπορεί να χαμηλώσει κλαδεύοντας τα ψηλότερα κλαδιά σε ένα χαμηλότερο, εξωτερικό πλάγιο κλαδί.
Τέλος, γίνεται κλάδεμα για τη διαχείριση της καρποφορίας. Η αγριοσορβιά καρποφορεί σε βλαστούς ηλικίας δύο ετών και άνω. Το κλάδεμα συντήρησης περιλαμβάνει την αραίωση των παλαιότερων, λιγότερο παραγωγικών κλαδιών για να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη νέας καρποφόρας βλάστησης. Αυτό βοηθά στη διατήρηση μιας σταθερής παραγωγής χρόνο με το χρόνο και αποτρέπει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας (έντονη παραγωγή τη μια χρονιά που ακολουθείται από πολύ μικρή παραγωγή την επόμενη).
Η τεχνική της σωστής τομής
Η εκτέλεση της σωστής τομής κλαδέματος είναι θεμελιώδης για τη γρήγορη επούλωση και την υγεία του δέντρου. Μια κακή τομή μπορεί να καθυστερήσει την επούλωση και να δημιουργήσει μια πύλη εισόδου για ασθένειες και έντομα. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι τομών: η τομή αραίωσης (thinning cut) και η τομή κορυφολόγησης (heading cut). Η τομή αραίωσης αφαιρεί ένα ολόκληρο κλαδί από το σημείο έκφυσής του, είτε από τον κορμό είτε από ένα μεγαλύτερο κλαδί. Αυτός ο τύπος τομής δεν ενθαρρύνει έντονα τη νέα βλάστηση και είναι ιδανικός για το άνοιγμα της κόμης.
Κατά την εκτέλεση μιας τομής αραίωσης, είναι κρίσιμο να μην κοπεί το κλαδί πολύ κοντά στον κορμό ή στο μητρικό κλαδί, καταστρέφοντας τον “δακτύλιο του κλαδιού” (branch collar). Ο δακτύλιος είναι η ελαφρώς διογκωμένη περιοχή στη βάση του κλαδιού, η οποία περιέχει εξειδικευμένους ιστούς που βοηθούν στην ταχεία επούλωση της πληγής. Η τομή πρέπει να γίνει ακριβώς έξω από αυτόν τον δακτύλιο, αφήνοντάς τον άθικτο. Επίσης, δεν πρέπει να αφήνεται ένα μακρύ “τακούνι”, καθώς αυτό θα ξεραθεί και θα καθυστερήσει την επούλωση.
Η τομή κορυφολόγησης περιλαμβάνει την κοπή ενός κλαδιού σε ένα ενδιάμεσο σημείο, συνήθως σε έναν πλευρικό οφθαλμό ή ένα μικρότερο πλευρικό κλαδί. Αυτός ο τύπος τομής ενθαρρύνει τη διακλάδωση κάτω από το σημείο της τομής και χρησιμοποιείται για τη διαμόρφωση της κατεύθυνσης της ανάπτυξης ή για την αύξηση της πυκνότητας της κόμης. Η τομή πρέπει να γίνεται περίπου 5-6 χιλιοστά πάνω από έναν οφθαλμό που βλέπει προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε να αναπτυχθεί ο νέος βλαστός, και με μια ελαφριά κλίση μακριά από τον οφθαλμό.
Για την αφαίρεση μεγάλων, βαριών κλαδιών, πρέπει να χρησιμοποιείται η τεχνική των τριών τομών για να αποφευχθεί το σχίσιμο του φλοιού. Η πρώτη τομή γίνεται στην κάτω πλευρά του κλαδιού, περίπου 30 εκατοστά μακριά από τον κορμό. Η δεύτερη τομή γίνεται στην πάνω πλευρά, λίγο πιο έξω από την πρώτη, και αφαιρεί το μεγαλύτερο μέρος του βάρους του κλαδιού. Η τρίτη και τελική τομή γίνεται για να αφαιρεθεί το εναπομείναν τακούνι, ακριβώς έξω από τον δακτύλιο του κλαδιού, όπως περιγράφηκε προηγουμένως.
Το κλάδεμα ανανέωσης
Με την πάροδο του χρόνου, τα παλαιότερα δέντρα αγριοσορβιάς μπορεί να γίνουν λιγότερο παραγωγικά, με πυκνή κόμη και πολλή παλιά, εξασθενημένη καρποφόρα βλάστηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ή σε δέντρα που έχουν παραμεληθεί για πολλά χρόνια, μπορεί να απαιτηθεί ένα πιο δραστικό κλάδεμα ανανέωσης. Ο στόχος του κλαδέματος ανανέωσης είναι να αναζωογονήσει το δέντρο, να ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέας, παραγωγικής βλάστησης και να αποκαταστήσει τη δομή και το σχήμα του.
Το κλάδεμα ανανέωσης είναι μια σταδιακή διαδικασία και δεν πρέπει να γίνεται όλο σε μία χρονιά. Η αφαίρεση υπερβολικά μεγάλου μέρους της κόμης (περισσότερο από το ένα τρίτο) σε μία σεζόν μπορεί να προκαλέσει σοβαρό σοκ στο δέντρο και να οδηγήσει σε μια έκρηξη ανεξέλεγκτης λαίμαργης βλάστησης. Αντ’ αυτού, το κλάδεμα ανανέωσης πρέπει να κατανέμεται σε μια περίοδο δύο έως τριών ετών.
Κατά τον πρώτο χρόνο, η διαδικασία ξεκινά με την αφαίρεση όλων των νεκρών, άρρωστων και σπασμένων κλαδιών. Στη συνέχεια, επιλέγονται και αφαιρούνται μερικά από τα μεγαλύτερα, παλαιότερα σκελετικά κλαδιά που είναι κακώς τοποθετημένα ή προκαλούν υπερβολική σκίαση. Η αφαίρεση αυτών των μεγάλων κλαδιών θα ανοίξει την κόμη και θα επιτρέψει στο φως να φτάσει στο εσωτερικό του δέντρου, διεγείροντας την ανάπτυξη νέων βλαστών από λανθάνοντες οφθαλμούς.
Τα επόμενα ένα με δύο χρόνια, η διαδικασία συνεχίζεται με την αφαίρεση περισσότερων παλιών κλαδιών και την επιλογή των καλύτερων νέων, εύρωστων βλαστών που έχουν αναπτυχθεί για να διαμορφωθεί ο νέος σκελετός του δέντρου. Οι ανεπιθύμητοι νέοι βλαστοί αφαιρούνται. Μέσα σε λίγα χρόνια, το δέντρο θα έχει αντικαταστήσει το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς του κόμης με νέα, υγιή και παραγωγική βλάστηση, έχοντας ανακτήσει τη ζωτικότητά του.
