İngiliz lavantası, saf İngiliz lavantasına (Lavandula angustifolia) göre genellikle soğuğa biraz daha az dayanıklı olsa da, doğru hazırlıklarla birçok iklimde kışı başarıyla atlatabilir. Kışa hazırlık süreci, bitkinin soğuk, rüzgar ve aşırı nem gibi kış streslerine karşı direncini artırmayı hedefler. Başarılı bir kışlatma, sadece bitkinin hayatta kalmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda ilkbaharda sağlıklı ve güçlü bir şekilde büyümesini de teşvik eder. Bu süreç, sonbahar bakımından başlayıp, bitkiyi fiziksel olarak koruma altına almaya kadar uzanan birkaç önemli adımı içerir. Özellikle genç bitkiler ve saksıda yetiştirilen lavantalar, kış koşullarına karşı daha hassas oldukları için ekstra özen gerektirir.
Kışa hazırlığın en önemli unsurlarından biri, bitkinin sonbaharda yeni ve taze sürgünler oluşturmasını engellemektir. Bu nedenle, yaz sonundan veya sonbahar başından itibaren gübreleme tamamen durdurulmalıdır. Gübreleme, bitkiyi büyümeye teşvik eder ve bu yeni, yumuşak sürgünler kış donlarına karşı son derece savunmasızdır. Benzer şekilde, sulama da sonbaharda önemli ölçüde azaltılmalıdır. Toprağın kışa girerken sürekli ıslak olması, köklerin donma ve çürüme riskini artırır. Sulamalar arasında toprağın iyice kurumasına izin verilmelidir.
Sonbaharda yapılacak hafif bir budama, bitkinin kışa daha iyi hazırlanmasına yardımcı olabilir. Ancak bu budama, ilkbaharda yapılan sert budamadan farklı olmalıdır. Amaç, bitkiyi aşırı derecede küçültmek değil, sadece yaz boyunca çiçek açmış olan sapları temizlemek ve bitkiye daha kompakt bir form vererek kar ve rüzgarın dallara vereceği zararı azaltmaktır. Bu budama, bitkinin odunsu kısımlarına inmeden, yeşil kısımların yaklaşık üçte birini alacak şekilde yapılmalıdır. Bu işlem, bitkinin etrafındaki hava sirkülasyonunu da artırarak kış neminin neden olabileceği mantar hastalıklarını önler.
Bitkinin kök bölgesini korumak, kışlatmanın en kritik adımlarından biridir. Toprağın donup çözülmesi döngüsü, köklere zarar verebilir ve hatta bitkinin topraktan yukarı itilmesine neden olabilir. Bunu önlemek için, ilk sert donlardan sonra bitkinin tabanına bir malç tabakası sermek faydalıdır. Ancak, nemi hapseden ve gövde çürüklüğüne neden olabilecek organik malçlar yerine, kum, çakıl veya çam iğneleri gibi iyi drene olan malzemeler tercih edilmelidir. Bu malç tabakası, toprak sıcaklığını dengelemeye yardımcı olur ve kökleri aşırı soğuktan korur.
Sonbahar bakımı ve budaması
Sonbahar bakımı, lavantanın kış mevsimine güçlü bir şekilde girmesini sağlamak için atılan bir dizi adımdır. Bu bakımın ilk adımı, bitkinin çevresini temizlemektir. Bitkinin dibine dökülen yaprakları ve diğer bitki artıklarını temizlemek, kış boyunca zararlı böceklerin ve hastalık patojenlerinin barınabileceği potansiyel yerleri ortadan kaldırır. Temiz bir çevre, aynı zamanda hava sirkülasyonunu iyileştirir ve nemin bitki tabanında birikmesini önler.
Sonbahar budaması, zamanlama açısından hassas bir konudur. Bu budama, ilkbahardaki ana budama kadar agresif olmamalıdır ve genellikle çiçeklenme tamamen bittikten sonra, ilk sert donlardan yaklaşık altı hafta önce yapılmalıdır. Çok geç yapılan budama, bitkinin kesik yaralarının kış soğukları gelmeden iyileşmesine izin vermez. Budamanın amacı, bitkinin enerjisini kış uykusuna yönlendirmek ve dalların kar yükü altında kırılmasını önlemektir. Sadece solmuş çiçek sapları ve bitkinin yaklaşık üçte birlik üst kısmı kesilmelidir.
Bu budama, bitkinin odunsu yaşlı kısımlarına kesinlikle inmemelidir. Odunsu kısımlardan yapılan kesimler, bitkinin yeni sürgünler verememesine ve o bölümün ölmesine neden olabilir. Budama, bitkiye kış boyunca bir miktar yaprak bırakmalıdır, çünkü bu yapraklar kök sistemini kış boyunca korumaya yardımcı olur. Kışın yapraklar üzerinde kalan kar, doğal bir yalıtım görevi görerek bitkiyi dondurucu rüzgarlardan ve aşırı soğuklardan korur.
Sulama rejimi sonbaharda dikkatlice ayarlanmalıdır. Hava serinledikçe ve yağışlar arttıkça, bitkinin su ihtiyacı önemli ölçüde azalır. Sulamayı kademeli olarak azaltarak toprağın daha kuru kalmasını sağlamak, köklerin kışın ıslak ve soğuk toprakta çürümesini önler. Bitki, kış uykusuna girerken neredeyse hiç suya ihtiyaç duymaz. Toprak tamamen kuruduğunda ve uzun bir kurak dönem yaşandığında sadece çok hafif bir sulama yapılabilir.
Soğuktan koruma yöntemleri
Özellikle kışların sert geçtiği bölgelerde, toprağa dikili lavantalar ek korumaya ihtiyaç duyabilir. Bitkinin kök bölgesini korumak için malçlama en etkili yöntemlerden biridir. Toprak donmaya başladıktan sonra, bitkinin tabanını yaklaşık 5-10 cm kalınlığında bir malç tabakası ile örtün. Çam iğneleri, saman veya doğranmış yapraklar gibi hafif ve havadar malzemeler iyi bir yalıtım sağlar. Malçı doğrudan bitkinin gövdesine yığmaktan kaçının, çünkü bu nem birikmesine ve gövde çürüklüğüne yol açabilir. İlkbaharda don tehlikesi geçtikten sonra bu malçı kaldırmayı unutmayın.
Genç ve yeni dikilmiş lavanta bitkileri, olgun bitkilere göre soğuğa karşı daha hassastır. Bu bitkileri korumak için, dondurucu rüzgarlardan ve aşırı soğuklardan koruyacak bir örtü kullanabilirsiniz. Çuval bezi veya özel olarak üretilmiş bitki koruma örtüleri (zirai don örtüsü) bu iş için uygundur. Plastik örtüler kullanmaktan kaçının, çünkü bunlar hava sirkülasyonunu engeller ve altında nem birikmesine neden olarak bitkiye zarar verebilir. Örtüyü, bitkiye doğrudan temas etmeyecek şekilde birkaç kazık üzerine gererek bir çadır gibi kurmak en iyisidir.
Kar, lavanta için doğal bir koruyucu ve yalıtkan görevi görür. Eğer bölgenizde kar yağıyorsa, bitkilerin üzerindeki kar tabakasını temizlemeyin. Bu kar katmanı, bitkiyi dondurucu rüzgarlardan ve daha düşük hava sıcaklıklarından korur. Ancak, ağır ve ıslak kar, dalların bükülmesine veya kırılmasına neden olabilir. Bunu önlemek için, sonbaharda yapılan hafif budama ile bitkinin dallarını kısaltmak ve daha sağlam bir yapı oluşturmak önemlidir.
Rüzgar koruması, özellikle açık ve rüzgarlı alanlarda bulunan lavantalar için önemlidir. Dondurucu kış rüzgarları, bitkinin yapraklarından nemi çekerek kurumasına (kış yanığı) neden olabilir. Bitkinin rüzgar alan tarafına geçici bir rüzgar kırıcı, örneğin bir çuval bezi perdesi veya çit paneli yerleştirmek, bu etkiyi önemli ölçüde azaltabilir. Bu tür bir koruma, bitkinin kış boyunca daha az su kaybetmesine ve daha sağlıklı kalmasına yardımcı olur.
Saksıdaki lavantaların kış bakımı
Saksıda yetiştirilen lavantalar, toprağa dikili olanlara göre kış soğuklarına karşı çok daha savunmasızdır. Çünkü kökleri, toprağın yalıtıcı etkisinden yoksundur ve saksının her tarafından soğuğa maruz kalır. Saksıdaki toprağın tamamen donması, köklere ciddi zararlar verebilir ve bitkinin ölümüne neden olabilir. Bu nedenle, saksıdaki lavantaların kışın özel bir bakıma ihtiyacı vardır.
En güvenli yöntem, saksıdaki lavantaları kış boyunca korunaklı bir yere taşımaktır. Soğuk ama don olmayan bir garaj, bodrum, kapalı bir veranda veya ısıtılmayan bir sera idealdir. Bu mekanlar, bitkiyi dondurucu sıcaklıklardan korurken, aynı zamanda bitkinin dinlenme (dormansi) dönemine girmesi için yeterince serin olmalıdır. Bu süre zarfında bitkinin çok az ışığa ve suya ihtiyacı olacaktır. Toprağın tamamen kurumasını önlemek için ayda bir kez çok hafifçe sulamak yeterlidir.
Eğer bitkileri içeri taşıma imkanınız yoksa, saksıları dışarıda korumak için bazı önlemler alabilirsiniz. Saksıları, evin güneye bakan ve rüzgardan korunan bir duvarının dibine yerleştirmek, onlara ekstra sıcaklık ve koruma sağlayabilir. Saksıyı, saman balyaları arasına yerleştirmek veya etrafını çuval bezi, baloncuklu naylon gibi yalıtım malzemeleriyle sarmak, köklerin donmasını önlemeye yardımcı olabilir. Saksının altının doğrudan donmuş zeminle temasını kesmek için altına ahşap kalaslar veya tuğlalar koymak da faydalıdır.
Saksıdaki lavantaların kışın en büyük düşmanlarından biri de aşırı nemdir. Kış yağmurları ve eriyen kar, saksı toprağının sürekli ıslak kalmasına neden olabilir, bu da kök çürüklüğüne yol açar. Bunu önlemek için, saksıların bir saçak altında veya yağmur almayan bir yerde durduğundan emin olun. Eğer bu mümkün değilse, saksıyı yan yatırarak aşırı suyun toprağa girmesini engelleyebilirsiniz. Kışın sulama ihtiyacı çok azdır; toprağın tamamen kuruduğunu hissettiğinizde, don olmayan bir günde çok az su vermeniz yeterlidir.
Kış sonrası ilkbahar bakımı
Kış mevsimi sona erip havalar ısınmaya başladığında, lavantanın uyanma zamanı gelmiştir. İlkbahar bakımı, bitkinin kışın neden olduğu olası hasarlardan kurtulmasına ve yeni büyüme mevsimine sağlıklı bir başlangıç yapmasına yardımcı olur. Kış koruması için kullandığınız tüm malzemeleri (malç, örtüler vb.) kaldırmakla işe başlayın. Bu, toprağın ısınmasını ve havalanmasını sağlar, ayrıca yeni sürgünlerin gelişimini engelleyecek bir bariyer kalmamış olur.
Don tehlikesi tamamen geçtikten sonra, bitkiyi dikkatlice inceleyin. Kış boyunca soğuktan veya rüzgardan zarar görmüş, kurumuş, kırılmış veya kararmış dalları tespit edin. Steril ve keskin bir budama makası kullanarak bu ölü veya hasarlı kısımları tamamen temizleyin. Bu temizlik, bitkinin enerjisini canlı ve sağlıklı kısımlara yönlendirmesine olanak tanır ve aynı zamanda hastalıkların gelişebileceği ölü dokuları ortadan kaldırır.
Bu temizliğin ardından, lavantanın yıllık ana budamasını yapma zamanı gelmiştir. Yeni yeşil sürgünlerin bitkinin tabanında veya dallarında belirmeye başladığını gördüğünüzde budamaya başlayabilirsiniz. Bitkinin genel boyutunu yaklaşık üçte bir oranında azaltacak şekilde, yeşil kısımlardan budama yapın. Asla eski, kahverengi odunsu kısımlara kadar kesmeyin, çünkü bu kısımlardan yeni büyüme gelmeyebilir. Bu sert budama, bitkinin daha dolgun ve kompakt bir formda büyümesini teşvik eder ve yaz boyunca bol miktarda çiçek üretmesini sağlar.
İlkbahar budamasından sonra, bitki yeni büyümeye başladığında, çok hafif bir gübreleme yapabilirsiniz. Yavaş salınımlı, düşük azotlu bir gübre veya toprağın etrafına serpilecek az miktarda kompost yeterli olacaktır. Bu, bitkiye yeni sezona başlarken ihtiyaç duyacağı enerjiyi verecektir. Sulamaya da yavaş yavaş başlayabilirsiniz; toprak ısındıkça ve bitki aktif olarak büyümeye başladıkça su ihtiyacı artacaktır. Ancak yine de, sulamalar arasında toprağın kurumasını bekleyerek aşırı sulamadan kaçınmaya özen gösterin.
