Hollanda süseni, doğası gereği çok fazla budama veya geri kesim gerektirmeyen, nispeten az bakım isteyen bir bitkidir. Ancak, doğru zamanda ve doğru teknikle yapılan birkaç basit kesim işlemi, bitkinin daha sağlıklı kalmasına, enerjisini daha verimli kullanmasına ve bahçenin daha düzenli ve estetik görünmesine önemli ölçüde katkı sağlar. Budama denildiğinde akla genellikle karmaşık teknikler gelse de, Hollanda süseni için bu süreç temel olarak solmuş çiçeklerin temizlenmesi ve mevsim sonunda kuruyan yaprakların kaldırılmasından ibarettir. Bu işlemler, basit olmalarına rağmen, bitkinin bir sonraki yılki performansı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Bu makale, Hollanda süseni için gerekli olan budama ve geri kesim adımlarını, bu işlemlerin neden ve ne zaman yapılması gerektiğini ve doğru uygulama tekniklerini detaylı bir şekilde açıklayacaktır.
Hollanda süseni bakımında en yaygın budama pratiği, “deadheading” olarak bilinen solmuş çiçeklerin kesilmesidir. Bu işlem, bitkinin çiçekleri solduktan sonra tohum kapsülü oluşturmak için enerji harcamasını önler. Bir bitkinin temel amacı üremektir ve çiçekler solduktan sonra tüm enerjisini tohum üretimine yönlendirir. Solmuş çiçek başını keserek, bitkiyi bu enerji israfından kurtarır ve enerjisini bunun yerine soğanını beslemeye ve güçlendirmeye yönlendirmesi için teşvik edersin. Bu, bir sonraki baharda daha güçlü bir bitki ve daha bol çiçeklenme anlamına gelir. Ayrıca, solmuş ve çürümeye yüz tutmuş çiçeklerin temizlenmesi, botrytis (gri küf) gibi hastalıkların gelişme riskini de azaltır.
Geri kesim işlemi ise genellikle mevsim sonunda, bitki yaşam döngüsünü tamamladıktan sonra yapılır. Hollanda süseninin çiçeklenmesi bittikten sonra, yaprakları bir süre daha yeşil kalır. Bu dönem, bitkinin kışı atlatmak ve gelecek baharda yeniden filizlenmek için soğanında enerji depoladığı kritik bir süreçtir. Bu nedenle, yaprakların hemen kesilmesi yapılabilecek en büyük hatalardan biridir. Yaprakların tamamen sararıp kahverengileşmesine ve doğal olarak kurumasına izin verilmelidir. Ancak yapraklar tamamen kuruduktan sonra, bahçeyi temizlemek ve hastalık etmenlerine barınak olmalarını önlemek amacıyla toprak seviyesinden kesilerek temizlenmelidirler.
Bu iki temel işlem dışında, Hollanda süseni genellikle başka bir budama gerektirmez. Sağlıklı yaprakları veya çiçek saplarını, estetik nedenlerle veya bitkiyi küçültmek amacıyla kesmek gereksizdir ve bitkiye zarar verebilir. Budama ve geri kesim işlemlerinde her zaman temiz ve keskin aletler kullanmak, bitki dokusuna zarar vermemek ve hastalıkların yayılmasını önlemek için önemlidir. Bu basit ama etkili bakım adımları, süsenlerinin yıllar boyunca sağlıklı ve verimli kalmasını sağlamanın kolay bir yoludur.
Solmuş çiçeklerin temizlenmesi (deadheading)
Solmuş çiçeklerin temizlenmesi, yani “deadheading”, Hollanda süseni bakımının en basit ve en faydalı adımlarından biridir. Bu işlemin temel amacı, bitkinin enerjisini tohum üretmek yerine soğanını güçlendirmeye yönlendirmektir. Her bir çiçek solup taç yapraklarını döktükten sonra, bitki hemen tohum kapsülü geliştirmeye başlar. Tohum üretimi, bitki için oldukça enerji gerektiren bir süreçtir. Bu süreci engelleyerek, o değerli enerjinin bir sonraki sezonun çiçekleri için soğanda depolanmasını sağlarsın. Bu, özellikle genç veya zayıf bitkiler için, gelecek yıl daha güçlü bir performans göstermeleri adına büyük bir fark yaratabilir.
Deadheading işlemi aynı zamanda bahçenin estetik görünümünü de iyileştirir. Solmuş, kahverengileşmiş çiçekler dağınık ve bakımsız bir görüntü yaratır. Bunları düzenli olarak temizlemek, bitkinin daha taze ve canlı görünmesini sağlar ve henüz açmamış olan diğer tomurcukların veya çevredeki diğer çiçeklerin güzelliğini ön plana çıkarır. Temiz bir bahçe, hem görsel olarak daha tatmin edicidir hem de bitki sağlığı açısından daha iyidir, çünkü çürüyen bitki parçaları hastalıklar için bir davetiye olabilir.
Bu işlemi yapmak için en uygun zaman, çiçeğin taç yapraklarının tamamen solduğu, buruştuğu ve rengini kaybettiği zamandır. İşlemi yapmak için keskin bir budama makası veya makas kullanabilirsin. Solmuş çiçeği, altındaki küçük şişkinlik (gelecekteki tohum kapsülü) ile birlikte, çiçek sapının ana gövdeyle veya bir yaprakla birleştiği noktadan kes. Eğer aynı sap üzerinde birden fazla çiçek varsa, sadece solmuş olanları tek tek temizleyebilir ve diğer tomurcukların açmasını bekleyebilirsin. Tüm çiçekler solduktan sonra, çiçek sapının tamamını kesip kesmemek bir sonraki başlığın konusudur.
Solmuş çiçeklerin temizlenmesi, aynı zamanda istenmeyen kendi kendine tohumla çoğalmayı da önler. Hibrit bir bitki olan Hollanda süseninin tohumdan yetişen yavruları, genellikle ana bitkinin özelliklerini taşımaz ve daha zayıf veya farklı renkli çiçekler üretebilir. Bahçenin kontrolünü elinde tutmak ve mevcut çeşitlerin saflığını korumak istiyorsan, tohum oluşumuna izin vermemek en iyisidir. Bu basit işlem, bitkilerinin sağlığına ve bahçenin genel görünümüne anında olumlu bir etki yapar.
Çiçek saplarının kesilmesi
Tüm çiçekler solduktan sonra, bir sonraki adım genellikle boş çiçek saplarının ne yapılacağıdır. Bu konuda iki farklı yaklaşım vardır ve her ikisinin de geçerli sebepleri bulunur. Birçok bahçıvan, estetik nedenlerle ve enerjinin tamamen yapraklara ve soğana yönlendirilmesi amacıyla, çiçeklenme biter bitmez tüm çiçek sapını tabanından kesmeyi tercih eder. Boş bir çiçek sapı, bitkinin genel görünümünü bozabilir ve bu sapı kesmek, bitkinin daha düzenli ve sadece yeşil yapraklardan oluşan bir yığın gibi görünmesini sağlar.
Ancak, bazı uzmanlar çiçek sapının da yapraklar gibi bir süre daha fotosentez yapmaya devam edebileceğini ve soğana bir miktar daha enerji gönderebileceğini savunur. Bu görüşe göre, çiçek sapını da yapraklarla birlikte doğal olarak sararıp kuruyana kadar bitki üzerinde bırakmak, soğanın maksimum enerji depolamasına yardımcı olabilir. Bu yaklaşım, özellikle bitkinin mümkün olan her türlü enerji kaynağına ihtiyaç duyduğu zorlu koşullarda veya zayıf bitkilerde daha mantıklı olabilir.
Pratikte, her iki yöntem arasındaki fark genellikle çok büyük değildir ve seçim kişisel tercihe kalmıştır. Eğer düzenli bir görünüm senin için öncelikliyse, çiçeklenme bittikten sonra sapı, yaprakların çıktığı en alt noktadan, yaklaşık olarak toprak seviyesinden kesebilirsin. Bu, bitkiye herhangi bir zarar vermez ve çoğu durumda soğanın sağlığını olumsuz etkilemez. Eğer bitkinin doğasına bırakmayı ve her bir parçasından maksimum faydayı sağlamayı tercih ediyorsan, sapın da yapraklarla birlikte kurumasını bekleyebilirsin.
Hangi yöntemi seçersen seç, en önemli kural, bu işlem sırasında yeşil ve sağlıklı yapraklara kesinlikle dokunmamaktır. Yapraklar, bitkinin enerji üretim merkezidir ve gelecek yılın gücünü belirler. Çiçek sapını keserken, yanlışlıkla yaprakları da kesmemeye veya onlara zarar vermemeye özen göster. Temiz ve keskin bir alet kullanmak, düzgün bir kesim yapmanı ve bitkinin yarasının daha çabuk iyileşmesini sağlar.
Yaprakların geri kesimi: Ne zaman ve nasıl?
Hollanda süseni bakımında en kritik ve en sık hata yapılan konu, yaprakların geri kesilme zamanlamasıdır. Çiçeklenme bittikten sonra, bitkinin yaprakları bir süre daha yeşil ve canlı kalır. Bu dönem, bitkinin “şarj olma” dönemidir. Yapraklar, güneş ışığını kullanarak fotosentez yapmaya ve ürettikleri enerjiyi (şekerleri) depolamak üzere soğana göndermeye devam ederler. Bu birikmiş enerji, soğanın kışı atlatması ve bir sonraki ilkbaharda güçlü bir şekilde yeniden sürgün verip çiçek açması için hayati önem taşır.
Bu nedenle, çiçekler solar solmaz yaprakları kesmek, soğanı aç bırakmakla eşdeğerdir ve kesinlikle kaçınılması gereken bir hatadır. Sabırlı olmak ve yaprakların görevlerini tamamlamalarını beklemek gerekir. Yapraklar, zamanla yavaş yavaş sararmaya ve ardından kahverengileşmeye başlayacaktır. Bu, enerjinin soğana transfer edildiğinin ve yaprakların ömrünün doğal olarak sona erdiğinin bir işaretidir. Sadece tüm yapraklar tamamen kuruduğunda ve gevrek bir hal aldığında kesim için doğru zaman gelmiş demektir. Bu süreç genellikle çiçeklenmeden sonra 6 ila 8 hafta sürer.
Yapraklar tamamen kuruduğunda, onları temizlemek için keskin bir budama makası veya makas kullanabilirsin. Yaprakları toprak seviyesinden yaklaşık 2-5 cm yukarıdan kes. Bu küçük sap parçasını bırakmak, soğanın yerini işaretlemeye yardımcı olabilir ve yanlışlıkla çapalanmasını önleyebilir. Alternatif olarak, tamamen kurumuş yapraklar genellikle tabanından nazikçe çekildiğinde kolayca kopar. Bu işlemi yaparken soğana zarar vermemeye dikkat et.
Bu sonbahar temizliği, sadece bahçenin kışın daha düzenli görünmesini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda önemli bir fitosaniter (bitki sağlığı) amaca da hizmet eder. Ölü yapraklar, süsen kurdu güvesinin yumurtaları, mantar sporları ve diğer hastalık etmenleri için mükemmel bir kışlama alanı olabilir. Bu bitki artıklarını sonbaharda temizleyerek, bir sonraki baharda ortaya çıkabilecek potansiyel hastalık ve zararlı sorunlarının büyük bir kısmını ortadan kaldırmış olursun.
Hastalıklı veya hasarlı kısımların budanması
Mevsimsel budama rutinlerinin dışında, yıl boyunca yapılması gereken tek budama, hastalıklı veya hasarlı bitki kısımlarının temizlenmesidir. Bahçeni düzenli olarak gezerken, bitkilerini gözlemlemek ve sorunları erken teşhis etmek iyi bir alışkanlıktır. Yapraklar üzerinde mantar lekeleri (yaprak lekesi, pas gibi), böceklerin neden olduğu hasarlar veya mekanik olarak (örneğin dolu veya rüzgar nedeniyle) kırılmış veya yırtılmış yapraklar fark edersen, bunları hemen temizlemelisin.
Hastalıklı yaprakları kesmek, patojenlerin bitkinin diğer kısımlarına veya komşu bitkilere yayılmasını önlemenin en etkili yoludur. Etkilenen yaprağı, sağlıklı dokunun başladığı noktadan keserek uzaklaştır. Kestiğin bu hastalıklı materyali asla kompost yığınına atma; bunun yerine çöpe atarak veya yakarak imha et. Bu, hastalığın bahçende yeniden ortaya çıkma riskini azaltır. Bu tür bir budama yaparken, aletlerini her kesimden sonra veya en azından bir bitkiden diğerine geçerken dezenfekte etmek çok önemlidir. Alkol veya %10’luk çamaşır suyu solüsyonu ile aletlerini silmek, hastalıkların yayılmasını önler.
Fiziksel olarak hasar görmüş yaprakların kesilmesi ise daha çok estetik nedenlerle ve bitkinin enerjisini boşa harcamasını önlemek için yapılır. Kırık bir yaprak, genellikle kendini onaramaz ve zamanla kuruyarak hastalıklar için bir giriş kapısı haline gelebilir. Bu tür hasarlı yaprakları temizlemek, bitkinin daha sağlıklı ve düzenli görünmesini sağlar. Yine, kesimi yaprağın tabanından veya hasarlı kısmın hemen altındaki sağlıklı bölgeden yapmalısın.
Özetle, Hollanda süseni için reaktif budama, yani sorun ortaya çıktığında yapılan budama, bitki sağlığını korumak için proaktif bir adımdır. Bitkilerini düzenli olarak kontrol etme alışkanlığı, küçük sorunları büyük problemlere dönüşmeden önce tespit edip çözmeni sağlar. Bu dikkatli yaklaşım, sağlıklı ve güçlü süsenler yetiştirmenin ayrılmaz bir parçasıdır.
Budama aletleri ve hijyen
Hollanda süseni gibi otsu bitkilerin budanması için genellikle karmaşık aletlere ihtiyaç yoktur, ancak doğru aletleri seçmek ve onları temiz tutmak, işi kolaylaştırır ve bitki sağlığını korur. Solmuş çiçekleri veya ince yaprakları kesmek için genellikle keskin bir el makası veya çiçekçi makası yeterlidir. Daha kalın çiçek sapları veya kurumuş yaprak yığınları için ise bir bypass tipi budama makası daha uygun olabilir. Bypass tipi makaslar, iki keskin bıçağın birbiri yanından geçerek kesmesiyle, bitki dokusunu ezmeden temiz bir kesim yapar. Örs tipi makaslar ise bitki dokusunu ezebileceği için genellikle canlı bitkilerde önerilmez.
Aletlerin keskinliği çok önemlidir. Kör bir alet, bitki dokusunu kesmek yerine yırtar ve ezer. Bu, bitkide daha büyük bir yara yüzeyi oluşturur, iyileşme sürecini yavaşlatır ve hastalık patojenlerinin girmesi için daha geniş bir kapı açar. Aletlerini düzenli olarak bileyerek veya biletleyerek keskin kalmalarını sağlamalısın. Keskin bir aletle yapılan temiz bir kesim, bitkinin yarasının hızla kapanmasına ve enfeksiyon riskinin azalmasına yardımcı olur.
Budamada belki de en önemli kural, alet hijyenidir. Bitki hastalıkları, özellikle bakteriyel ve viral hastalıklar, budama aletleri aracılığıyla bir bitkiden diğerine kolayca taşınabilir. Bu riski en aza indirmek için, budama aletlerini kullanmadan önce ve sonra, ve özellikle hastalıklı bir bitki üzerinde çalıştıktan sonra mutlaka dezenfekte etmelisin. Dezenfeksiyon için birkaç etkili yöntem vardır. Aletlerin kesici yüzeylerini izopropil alkole (en az %70’lik) batırılmış bir bezle silmek hızlı ve etkili bir yöntemdir.
Bir diğer yaygın yöntem ise, bir ölçek çamaşır suyunu dokuz ölçek su ile karıştırarak hazırlanan %10’luk bir çamaşır suyu solüsyonu kullanmaktır. Aletleri bu solüsyona birkaç dakika batırıp ardından temiz suyla durulamak ve paslanmayı önlemek için kurulamak gerekir. Çamaşır suyu metaller için aşındırıcı olabileceğinden, bu işlemden sonra aletleri hafifçe yağlamak iyi bir fikirdir. Bu basit hijyen alışkanlıkları, bahçendeki hastalıkların yayılmasını önlemede büyük bir fark yaratabilir ve tüm bitkilerinin sağlığını korumana yardımcı olur.
📷: Oleg Yunakov via Wikipedia CC BY-SA 4.0
