Het succesvol planten en vermeerderen van de blauwe lis is de sleutel tot het creëren van een duurzame en steeds groter wordende collectie van deze majestueuze bloemen in je tuin. Het proces begint met het selecteren van gezonde, stevige wortelstokken, ook wel rizomen genoemd. Een goede wortelstok voelt zwaar en stevig aan en heeft ten minste één of twee gezonde bladwaaiers. De beste tijd om blauwe lissen te planten is in de late zomer tot vroege herfst, idealiter van augustus tot begin oktober. Deze timing geeft de plant voldoende tijd om nieuwe wortels te vormen en zich te vestigen voor de winter, wat zorgt voor een krachtige start en vaak al bloemen in het daaropvolgende voorjaar.
Voordat je gaat planten, is een zorgvuldige voorbereiding van de plantlocatie essentieel. Kies een plek die gedurende het grootste deel van de dag in de volle zon ligt, want licht is cruciaal voor de bloemvorming. De bodem moet uitzonderlijk goed gedraineerd zijn. Als je zware kleigrond hebt, is het absoluut noodzakelijk om deze te verbeteren. Werk er rijkelijk organisch materiaal zoals compost doorheen, samen met grof zand of fijn grind om de structuur luchtiger te maken en waterstagnatie rond de wortelstokken te voorkomen. Het creëren van een verhoogd bed is een uitstekende oplossing voor tuinen met hardnekkige drainageproblemen.
Bij het planten zelf is de plantdiepte van het grootste belang. Graaf een ondiep gat, breed genoeg om de wortels comfortabel te spreiden. Maak in het midden van het gat een klein heuveltje van aarde. Plaats de wortelstok bovenop dit heuveltje en spreid de wortels aan weerszijden naar beneden uit. Vul het gat vervolgens aan met aarde, waarbij je ervoor zorgt dat de bovenkant van de wortelstok net boven het grondoppervlak zichtbaar blijft of slechts met een heel dun laagje aarde bedekt is. Dit ‘zonnebaden’ van de wortelstok is essentieel voor de bloei.
Na het planten is het belangrijk om de nieuwe aanplant direct goed water te geven. Dit helpt om de grond rond de wortels te laten bezinken en luchtzakken te elimineren. Geef de eerste paar weken regelmatig water om de wortelgroei te stimuleren, maar laat de grond tussen de gietbeurten wel licht opdrogen. Zodra de plant is gevestigd en nieuwe groei vertoont, kan de watergift aanzienlijk worden verminderd. Gevestigde blauwe lissen zijn zeer droogtetolerant en hebben alleen in zeer langdurige droge periodes extra water nodig.
De ideale plantlocatie kiezen
De keuze van de juiste locatie is de meest bepalende factor voor het welzijn en de bloeiprestaties van je blauwe lissen. Deze planten gedijen op warmte en licht. Een plek die minimaal zes, maar bij voorkeur acht uur direct zonlicht per dag ontvangt, is ideaal. Zonder voldoende zonlicht zal de plant voornamelijk blad produceren en zullen de bloemen schaars zijn of zelfs volledig uitblijven. Een zonnige border, een helling op het zuiden of een plek langs een warme muur zijn perfecte locaties.
Naast de hoeveelheid zonlicht is de kwaliteit van de bodem van even groot belang. De blauwe lis verafschuwt natte grond, die onvermijdelijk leidt tot wortelrot. De bodem moet daarom licht en perfect doorlatend zijn. Een zanderige leemgrond is optimaal. Voer een simpele test uit: graaf een gat en vul het met water. Als het water binnen een uur is weggezakt, is de drainage waarschijnlijk voldoende. Zo niet, dan zijn bodemverbeteringen noodzakelijk voordat je de irissen plant.
Goede luchtcirculatie is een andere belangrijke overweging. Plant irissen niet te dicht op elkaar of in de dichte schaduw van andere, grotere planten. Voldoende luchtbeweging rond het loof helpt de bladeren snel te drogen na regen of dauw, wat de kans op schimmelziekten zoals bladvlekkenziekte aanzienlijk verkleint. Houd bij het planten rekening met de volwassen grootte van de variëteit en zorg voor een plantafstand van minimaal 30 tot 50 centimeter tussen de wortelstokken.
Denk ook aan de lange termijn. Irissen vormen na verloop van tijd dichte pollen en moeten om de drie tot vijf jaar worden gedeeld. Kies een locatie waar ze de ruimte hebben om zich te ontwikkelen en waar je in de toekomst gemakkelijk bij kunt om dit onderhoud uit te voeren. Vermijd locaties waar water zich kan verzamelen, zoals de onderkant van een helling of in laaggelegen delen van de tuin, omdat dit zelfs in goed doorlatende grond tot problemen kan leiden tijdens natte periodes.
Bodemvoorbereiding voor het planten
Een zorgvuldige voorbereiding van de bodem is een investering die zich rijkelijk terugbetaalt in de vorm van gezonde, bloeiende irissen. Begin met het diep omspitten van het te beplanten gebied, tot een diepte van ongeveer 30 centimeter. Dit maakt de grond los en verbetert de structuur, waardoor de wortels gemakkelijk kunnen doordringen. Verwijder tijdens het spitten alle wortels van meerjarig onkruid, stenen en ander afval om een schone start te garanderen.
De volgende stap is het verbeteren van de bodemsamenstelling. Blauwe lissen geven de voorkeur aan een bodem die niet te rijk is. Het toevoegen van een matige hoeveelheid goed verteerde compost of bladaarde kan de structuur en het bodemleven verbeteren. Als je te maken hebt met zware kleigrond, is het essentieel om de drainage te verbeteren. Meng hiervoor grof zand, perliet of fijn grind door de bovenste laag van de grond. Dit creëert poriën in de grond waardoor overtollig water snel kan wegzakken.
De zuurgraad (pH-waarde) van de bodem is ook een aandachtspunt. Blauwe lissen presteren het best in een neutrale tot licht alkalische bodem, met een pH-waarde tussen 6.8 en 7.5. In zure gronden kan de opname van voedingsstoffen worden belemmerd. Een eenvoudige bodemtest kan de pH-waarde van je tuin bepalen. Als de grond te zuur is (een lage pH-waarde), kun je tuinbouwkalk toevoegen om de zuurgraad te verhogen. Volg hierbij de instructies op de verpakking.
Geef de voorbereide grond idealiter een paar weken de tijd om te ‘zetten’ voordat je gaat planten. Dit geeft de bodemverbeteraars de tijd om zich te integreren en de bodemstructuur te stabiliseren. Vlak voor het planten kun je een lichte bemesting met een laag stikstofgehalte, zoals beendermeel, door de bovenste laag van de grond harken. Dit geeft de planten een goede start zonder de overmatige bladgroei te stimuleren die een stikstofrijke meststof zou veroorzaken.
Het proces van vermeerderen door delen
Vermeerdering van de blauwe lis gebeurt meestal door het delen van de wortelstokken, een proces dat ook wel ‘scheuren’ wordt genoemd. Dit is niet alleen een manier om meer planten te krijgen, maar het is ook essentieel onderhoud om de planten vitaal en bloeikrachtig te houden. De beste tijd om irissen te delen is ongeveer zes tot acht weken na de bloei, meestal in de late zomer (augustus). De plant is dan in een rustfase, maar er is nog voldoende tijd voor de nieuwe divisies om voor de winter te wortelen.
Begin met het voorzichtig opgraven van de gehele pol met een spitvork. Steek de vork op enige afstand van de pol in de grond en werk rondom om de wortelkluit los te maken. Til de hele kluit uit de grond en schud of spoel voorzichtig de overtollige aarde eraf, zodat je de structuur van de wortelstokken goed kunt zien. Je zult een wirwar van oude en nieuwe wortelstokken zien, met elkaar verbonden.
Gebruik een scherp, schoon mes of je handen om de wortelstokken uit elkaar te breken of te snijden. Elke nieuwe divisie moet bestaan uit een gezond, stevig stuk wortelstok met ten minste één, maar bij voorkeur twee, bladwaaiers en een goed stel wortels. Gooi de oude, uitgebloeide en vaak houtachtige stukken uit het midden van de oorspronkelijke pol weg. Deze hebben hun productieve leven gehad en zullen niet meer goed bloeien.
Voordat je de nieuwe divisies herplant, is het een goede gewoonte om het blad terug te knippen tot ongeveer een derde van de oorspronkelijke lengte, in een waaiervorm. Dit vermindert de verdamping en de belasting van de plant, waardoor deze zijn energie kan richten op het ontwikkelen van nieuwe wortels. Inspecteer de wortelstokken op tekenen van de irisboorder of zachte rot. Snijd eventuele aangetaste delen weg en laat de snijvlakken een paar uur in de zon drogen voordat je ze opnieuw plant volgens de standaard plantinstructies.
Alternatieve vermeerdering uit zaad
Hoewel het delen van wortelstokken de meest gebruikelijke en snelste methode is om blauwe lissen te vermeerderen, is het ook mogelijk om ze uit zaad op te kweken. Deze methode wordt voornamelijk gebruikt door veredelaars die nieuwe variëteiten proberen te creëren, omdat de zaailingen niet identiek zullen zijn aan de moederplant. Het is een langdurig proces dat geduld vereist; het kan twee tot drie jaar duren voordat een uit zaad opgekweekte plant voor het eerst bloeit.
Om zaad te verzamelen, moet je na de bloei enkele bloemstengels laten staan en de zaaddozen laten rijpen. Wacht tot de zaaddozen bruin en droog worden en beginnen open te splijten. Oogst het zaad voordat het op de grond valt. De zaden van de blauwe lis hebben een periode van koude stratificatie nodig om de kiemrust te doorbreken. Dit betekent dat ze een periode van koude, vochtige omstandigheden moeten ervaren, wat de winter nabootst.
Je kunt de zaden in de herfst direct buiten in een voorbereid zaaibed of in potten zaaien. Bedek de zaden met een dun laagje aarde of grit. De natuurlijke winterkou zal dan voor de benodigde stratificatie zorgen. De zaden zullen in de lente ontkiemen wanneer de temperatuur stijgt. Een alternatieve methode is om de zaden in een vochtig medium (zoals vermiculiet of zand) in een afgesloten plastic zak te mengen en deze voor 6 tot 8 weken in de koelkast te bewaren voordat je ze in het voorjaar zaait.
Zodra de zaailingen zijn ontkiemd en groot genoeg zijn om te hanteren, kunnen ze worden verspeend naar individuele potjes. Kweek ze het eerste jaar op in potten en geef ze de nodige verzorging, zoals regelmatig water en bescherming tegen extreme weersomstandigheden. In de herfst van het eerste jaar kunnen de jonge plantjes worden uitgeplant op hun definitieve plek in de tuin. Met de juiste zorg zullen ze zich ontwikkelen tot volwassen planten die je na een paar jaar zullen verrassen met hun unieke bloemen.
