Cięcie jest jednym z fundamentalnych zabiegów w uprawie pigwy pospolitej, mającym kluczowy wpływ na jej zdrowie, pokrój oraz, co najważniejsze, na obfitość i jakość plonowania. Wiele osób obawia się tego zabiegu, nie wiedząc, jak i kiedy go wykonać, co często prowadzi do jego zaniechania. Tymczasem niecięta pigwa szybko się zagęszcza, owocuje słabiej, a jej owoce drobnieją i są bardziej narażone na choroby. Prawidłowo i regularnie przeprowadzane cięcie pozwala uformować estetyczną i przewiewną koronę, stymuluje roślinę do tworzenia pędów owoconośnych i zapewnia dostęp światła do wszystkich części drzewa, co jest niezbędne do uzyskania wysokiej jakości owoców.
Głównym celem cięcia pigwy jest osiągnięcie równowagi między wzrostem wegetatywnym (wzrostem pędów i liści) a wzrostem generatywnym (kwitnieniem i owocowaniem). Zbyt silne cięcie pobudza drzewo do wypuszczania dużej liczby silnych, pionowych pędów, tzw. „wilków”, co odbywa się kosztem owocowania. Z kolei całkowity brak cięcia prowadzi do nadmiernego zagęszczenia korony, słabego doświetlenia jej wnętrza i „przeniesienia się” owocowania na zewnętrzne, peryferyjne części gałęzi. Dlatego kluczem do sukcesu jest umiar i regularność.
Należy pamiętać, że pigwa, podobnie jak jabłonie i grusze, owocuje głównie na krótkopędach, które tworzą się na pędach dwu- i kilkuletnich. Kwiaty i owoce pojawiają się na wierzchołkach krótkich, jednorocznych przyrostów wyrastających z tych starszych krótkopędów. Zrozumienie tego mechanizmu jest kluczowe przy planowaniu cięcia – nie można bezmyślnie skracać wszystkich gałęzi, ponieważ usunęlibyśmy w ten sposób pąki kwiatowe. Cięcie ma za zadanie stymulować tworzenie nowych krótkopędów i regularnie odmładzać koronę.
Termin cięcia również ma ogromne znaczenie. Główne cięcie formujące i prześwietlające wykonuje się w okresie bezlistnym, najlepiej pod koniec zimy lub na przedwiośniu (koniec lutego – początek kwietnia). W tym czasie roślina jest w stanie spoczynku, rany po cięciu szybko się goją, a ryzyko infekcji jest mniejsze. Należy unikać cięcia w czasie silnych mrozów, ponieważ zamarznięte pędy są kruche i łatwo pękają. Możliwe jest również wykonanie drobnego cięcia letniego, które ma charakter uzupełniający i polega głównie na usuwaniu „wilków”.
Cele i rodzaje cięcia
Cięcie pigwy można podzielić na kilka rodzajów w zależności od wieku drzewa i celu, jaki chcemy osiągnąć. Pierwszym jest cięcie formujące, wykonywane w pierwszych latach po posadzeniu. Jego celem jest nadanie koronie pożądanego kształtu, który będzie stabilny, przewiewny i łatwy w pielęgnacji. Najczęściej korony pigwy prowadzi się w formie naturalnej, zbliżonej do kotłowej, bez wyraźnego przewodnika, co zapewnia dobre doświetlenie wszystkich gałęzi. Cięcie formujące polega na wyborze kilku (3-5) silnych pędów bocznych, które staną się konarami szkieletowymi, i skracaniu ich w kolejnych latach, aby pobudzić je do rozgałęziania.
Gdy drzewo osiągnie już docelowy kształt i wejdzie w pełnię owocowania, podstawowym rodzajem cięcia staje się cięcie prześwietlające. Wykonuje się je corocznie i ma ono na celu utrzymanie luźnej, dobrze doświetlonej struktury korony. Polega ono na usuwaniu pędów rosnących do wnętrza korony, krzyżujących się, ocierających o siebie, a także tych słabych i cienkich, które nie mają szans na wydanie wartościowych owoców. Dzięki temu zabiegowi słońce i powietrze mogą swobodnie docierać do wszystkich części drzewa, co poprawia jakość owoców i ogranicza rozwój chorób grzybowych.
Kolejnym ważnym rodzajem jest cięcie sanitarne, które można wykonywać w razie potrzeby przez cały rok. Polega ono na usuwaniu wszystkich pędów chorych (np. porażonych przez zarazę ogniową), uszkodzonych mechanicznie (złamanych) lub zaatakowanych przez szkodniki. Takie pędy należy wycinać z zapasem zdrowej tkanki i natychmiast usuwać z sadu, najlepiej paląc, aby nie stanowiły źródła infekcji. Cięcie sanitarne jest absolutnym priorytetem i powinno być wykonywane niezwłocznie po zauważeniu problemu.
Po wielu latach, gdy drzewo się starzeje, a jego owocowanie słabnie, można przeprowadzić cięcie odmładzające. Jest to cięcie radykalne, mające na celu pobudzenie rośliny do wytworzenia nowych, silnych pędów, które zastąpią stare, nieproduktywne gałęzie. Polega ono na silnym skróceniu lub usunięciu kilku najstarszych konarów. Zabieg ten najlepiej rozłożyć na 2-3 lata, aby nie osłabić drzewa zbyt mocno. Prawidłowo wykonane cięcie odmładzające może znacznie przedłużyć okres owocowania pigwy.
Technika i narzędzia
Do prawidłowego wykonania cięcia niezbędne są odpowiednie, wysokiej jakości narzędzia. Podstawą jest ostry i czysty sekator jednoręczny, który służy do cięcia cieńszych pędów, o średnicy do 2 cm. Do grubszych gałęzi potrzebny będzie sekator dwuręczny (nożycowy lub kowadełkowy), który dzięki długim ramionom zwiększa siłę cięcia. Najgrubsze konary usuwa się za pomocą specjalnej piły ogrodniczej, tzw. „lisiego ogona”, która ma zakrzywione ostrze i specjalnie wyprofilowane zęby, ułatwiające cięcie świeżego drewna. Wszystkie narzędzia muszą być bardzo ostre, aby cięcie było gładkie i nie powodowało miażdżenia tkanek.
Kluczowa jest również higiena. Przed przystąpieniem do cięcia, a także w jego trakcie, zwłaszcza przy przechodzeniu od jednego drzewa do drugiego lub po wycięciu chorej gałęzi, narzędzia należy dezynfekować. Można do tego użyć denaturatu, spirytusu lub specjalnych preparatów odkażających. Zapobiega to przenoszeniu groźnych chorób, w szczególności bakteryjnej zarazy ogniowej. Jest to prosta czynność, która ma ogromne znaczenie dla zdrowia całego sadu.
Technika cięcia ma duże znaczenie dla szybkości gojenia się ran. Cieńsze pędy należy ciąć sekatorem około 0,5 cm nad pąkiem, lekko pod skosem. Skos powinien być skierowany w przeciwną stronę niż pąk, aby woda deszczowa spływała z rany, a nie na pąk. Ważne jest, aby wybrać pąk skierowany na zewnątrz korony, co zapewni wzrost nowego pędu w pożądanym kierunku. Nie należy pozostawiać zbyt długich „kikutów” nad pąkiem, ponieważ będą one zasychać i mogą stać się miejscem infekcji.
Przy usuwaniu grubszych gałęzi piłą, należy stosować tzw. metodę na trzy cięcia, aby uniknąć oderwania się gałęzi pod własnym ciężarem i odarcia kory z pnia. Najpierw nacina się gałąź od dołu, w odległości około 20-30 cm od pnia, na głębokość 1/3 jej grubości. Następnie wykonuje się drugie cięcie od góry, kilka centymetrów dalej od pnia niż cięcie pierwsze, aż do odłamania się gałęzi. Pozostaje wtedy krótki kikut, który usuwa się trzecim, precyzyjnym cięciem tuż przy tzw. obrączce (zgrubieniu u nasady gałęzi), nie uszkadzając jej. Rany o średnicy powyżej 2-3 cm należy zabezpieczyć maścią ogrodniczą lub farbą emulsyjną z dodatkiem środka grzybobójczego.
Cięcie w pierwszych latach po posadzeniu
Pierwsze cięcie pigwy wykonuje się bezpośrednio po posadzeniu, a właściwie najbliższej wiosny. Ma ono na celu przywrócenie równowagi między uszkodzonym podczas wykopywania systemem korzeniowym a częścią nadziemną. Jeśli kupiliśmy sadzonkę nierozgałęzioną (tzw. okulant), przycinamy ją na wysokości około 80-90 cm nad ziemią. Jeśli sadzonka ma już pędy boczne, wybieramy 3-5 najsilniejszych, równomiernie rozmieszczonych wokół przewodnika, a resztę usuwamy. Wybrane pędy skracamy o 1/3-1/2 długości, a przewodnik przycinamy około 30-40 cm nad najwyżej położonym pędem bocznym.
W drugim roku kontynuujemy formowanie korony. Skracamy przyrosty na konarach szkieletowych o około 1/3, zawsze nad pąkiem skierowanym na zewnątrz. Usuwamy również wszystkie silne pędy konkurujące z przewodnikiem oraz te, które wyrastają do wnętrza korony. Celem jest stworzenie luźnej struktury, w której gałęzie nie będą się ze sobą krzyżować. Wszelkie pędy wyrastające z pnia poniżej planowanej korony należy systematycznie usuwać.
W trzecim i czwartym roku cięcie wygląda podobnie. Skupiamy się na utrzymaniu zaplanowanej formy korony, delikatnie skracając pędy szkieletowe i usuwając te, które nadmiernie ją zagęszczają. W tym okresie pigwa powinna zacząć już tworzyć pierwsze krótkopędy i zawiązywać pierwsze owoce. Należy unikać zbyt silnego cięcia, aby nie opóźniać wejścia drzewa w okres owocowania. Po około 4-5 latach korona powinna być już w pełni uformowana, a cięcie formujące przechodzi płynnie w cięcie prześwietlające.
Ważnym elementem w tym okresie jest również usuwanie odrostów korzeniowych, czyli pędów wyrastających z podkładki poniżej miejsca szczepienia. Odrosty te są zazwyczaj bardzo żywotne, ale nie powtarzają cech szlachetnej odmiany i osłabiają wzrost drzewa właściwego. Należy je usuwać systematycznie, wycinając je tuż przy samej podkładce.
Cięcie drzew dojrzałych
Gdy pigwa osiągnie dojrzałość i regularnie owocuje, głównym celem cięcia staje się utrzymanie jej w zdrowiu i zapewnienie stałego, obfitego plonowania. Coroczne cięcie prześwietlające, wykonywane na przedwiośniu, jest tutaj kluczowe. Zaczynamy od dokładnego obejrzenia korony i usunięcia wszystkich pędów suchych, chorych i połamanych (cięcie sanitarne). Następnie usuwamy pędy rosnące pionowo do góry, tzw. wilki, które zacieniają koronę i nie owocują. Można je wyciąć całkowicie lub, jeśli w koronie jest puste miejsce, przygiąć i przywiązać, aby w kolejnych latach przekształciły się w pędy owoconośne.
Następnie przechodzimy do właściwego prześwietlania. Wycinamy wszystkie pędy rosnące do środka korony, a także te, które się krzyżują i ocierają o siebie, co mogłoby prowadzić do powstawania ran i infekcji. Usuwamy również część najstarszych, zwisających gałęzi, które słabo owocują, robiąc miejsce dla młodszych, bardziej produktywnych przyrostów. Korona po cięciu powinna być na tyle luźna, aby „ptak mógł przez nią swobodnie przelecieć”, co zapewnia dostęp światła i powietrza do jej wnętrza.
Ważne jest, aby nie skracać bez potrzeby wszystkich jednorocznych przyrostów, ponieważ to na nich tworzą się pąki kwiatowe. Skracamy jedynie te pędy, które są zbyt długie i zaburzają pokrój korony. Cięcie dojrzałych drzew powinno być umiarkowane i regularne. Lepiej co roku wyciąć kilka mniejszych gałęzi, niż raz na kilka lat wykonywać jedno, drastyczne cięcie, które jest dla drzewa dużym stresem i może spowodować nadmierny wzrost wegetatywny.
Oprócz cięcia zimowego, w przypadku pigwy można również wykonać cięcie letnie, zazwyczaj w lipcu lub na początku sierpnia. Polega ono głównie na usuwaniu nowych, silnie rosnących wilków, które pojawiły się w sezonie. Wycięcie ich latem ogranicza ich ponowne wyrastanie w kolejnym roku i poprawia doświetlenie dojrzewających owoców. Cięcie letnie musi być jednak bardzo delikatne i ograniczać się tylko do usuwania pędów niepotrzebnych, aby nie osłabiać drzewa i nie ograniczać procesu fotosyntezy.
