Sadzenie i rozmnażanie dalii to kluczowe etapy w uprawie tych niezwykle popularnych i zróżnicowanych roślin, które pozwalają nie tylko na coroczne cieszenie się ich pięknem, ale także na systematyczne powiększanie swojej kolekcji. Prawidłowe posadzenie karp w odpowiednim terminie i na właściwej głębokości jest fundamentem dla zdrowego wzrostu i obfitego kwitnienia. Z kolei umiejętne rozmnażanie, czy to przez podział karp, czy przez sadzonki pędowe, otwiera przed każdym ogrodnikiem możliwość samodzielnego pozyskiwania nowych roślin, dzielenia się nimi z innymi pasjonatami oraz zachowania cennych, sprawdzonych odmian. Zrozumienie tych procesów jest niezbędne, aby w pełni wykorzystać potencjał, jaki drzemie w tych meksykańskich pięknościach i co roku tworzyć w ogrodzie spektakularne, barwne kompozycje.
Termin sadzenia dalii do gruntu jest ściśle uzależniony od warunków pogodowych i ryzyka wystąpienia wiosennych przymrozków. Dalie są roślinami ciepłolubnymi i bardzo wrażliwymi na niskie temperatury, dlatego z sadzeniem należy poczekać do drugiej połowy maja, po przejściu tak zwanych „zimnych ogrodników” i „zimnej Zośki”. Sadzenie w zbyt zimną i mokrą glebę może prowadzić do gnicia karp lub zahamowania ich wzrostu. Aby przyspieszyć kwitnienie, można podpędzać karpy już od marca lub kwietnia, sadząc je do donic z żyznym podłożem i przechowując w jasnym, chłodnym pomieszczeniu (np. na werandzie, w garażu z oknem). Taki zabieg pozwala na wcześniejsze rozpoczęcie wegetacji, dzięki czemu rośliny posadzone do gruntu w maju są już dobrze rozwinięte i szybciej zakwitają.
Przygotowanie karp do sadzenia to ważny krok, który wpływa na ich dalszy rozwój. Przed posadzeniem należy dokładnie obejrzeć przezimowane karpy, odrzucając te, które są wyschnięte, zgniłe lub wykazują oznaki chorób. Zdrowe karpy powinny być jędrne i posiadać widoczne pąki wzrostu, z których wyrosną nowe pędy. Zazwyczaj znajdują się one u nasady zeszłorocznej łodygi. Jeśli karpy są lekko pomarszczone i przesuszone, można je na kilka godzin przed sadzeniem zanurzyć w letniej wodzie, aby się nawodniły. Jest to również dobry moment na ewentualny podział zbyt dużych, rozrośniętych karp, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu.
Sama technika sadzenia jest stosunkowo prosta, ale wymaga precyzji. Dołek, w którym umieścimy karpę, powinien być na tyle duży, aby swobodnie pomieścił całą bryłę korzeniową – zazwyczaj około trzykrotnie szerszy niż jej średnica. Na dnie dołka warto usypać warstwę kompostu lub dobrze rozłożonego obornika i wymieszać go z ziemią. Karpę układa się płasko, pąkami wzrostu skierowanymi ku górze. Głębokość sadzenia jest kluczowa: górna część karpy, wraz z pąkami, powinna znajdować się około 5-10 cm pod powierzchnią ziemi. Zbyt płytkie sadzenie naraża pąki na przesuszenie i uszkodzenia, natomiast zbyt głębokie może opóźnić wschody i utrudnić rozwój rośliny. Po umieszczeniu karpy w dołku należy delikatnie przysypać ją ziemią, lekko ugnieść i obficie podlać.
Podział karp korzeniowych
Podział karp jest najprostszą i najczęściej stosowaną metodą rozmnażania wegetatywnego dalii. Pozwala on na uzyskanie kilku nowych roślin z jednej, dobrze przezimowanej karpy matecznej, przy czym każda nowa roślina będzie wierną kopią rodzicielskiej, zachowując wszystkie jej cechy, takie jak kolor, kształt kwiatów i wysokość. Zabieg ten najlepiej przeprowadzać wiosną, tuż przed sadzeniem, ponieważ o tej porze roku pąki wzrostu są już dobrze widoczne, co znacznie ułatwia prawidłowe podzielenie karpy. Próba podziału jesienią, zaraz po wykopaniu, jest znacznie trudniejsza, gdyż pąki są jeszcze uśpione i niewidoczne, co zwiększa ryzyko pocięcia karpy na fragmenty niezdolne do wzrostu.
Do podziału przystępujemy, wybierając duże, zdrowe karpy z wyraźnie nabrzmiałymi pąkami. Pąki te, nazywane również „oczkami”, znajdują się zawsze na szczycie bulwiastych korzeni, na tak zwanej „szyjce korzeniowej” lub „piętce”, czyli w miejscu, gdzie korzenie łączą się z pozostałością zeszłorocznej łodygi. Należy pamiętać, że pojedynczy bulwiasty korzeń bez fragmentu szyjki korzeniowej z pąkiem nie jest w stanie wydać nowej rośliny. Do cięcia używamy ostrego, zdezynfekowanego noża, sekatora lub nawet piły ogrodniczej w przypadku bardzo dużych i zdrewniałych karp. Dezynfekcja narzędzi jest niezwykle ważna, aby zapobiec przenoszeniu ewentualnych chorób między roślinami.
Karpę dzielimy w taki sposób, aby każda oddzielona część składała się z co najmniej jednego, a najlepiej kilku bulwiastych korzeni oraz fragmentu starej łodygi z widocznym, zdrowym pąkiem wzrostu. Nie ma sensu dzielić karpy na bardzo małe fragmenty z jednym korzeniem, ponieważ taka sadzonka będzie słabsza i może nie zakwitnąć w pierwszym roku. Optymalna wielkość sadzonki to 2-3 zdrowe, bulwiaste korzenie z jednym lub dwoma silnymi pąkami. Po dokonaniu cięcia, miejsca zranienia warto jest zabezpieczyć, oprószając je sproszkowanym węglem drzewnym lub specjalnym fungicydem. Zabieg ten ma na celu osuszenie rany i zabezpieczenie jej przed wnikaniem patogenów grzybowych z gleby.
Podzielone w ten sposób karpy są gotowe do sadzenia. Należy z nimi postępować dokładnie tak samo, jak z całymi karpami, sadząc je na odpowiedniej głębokości i w odpowiednich odstępach. Regularne dzielenie karp co 2-3 lata jest nie tylko sposobem na rozmnażanie roślin, ale również zabiegiem odmładzającym. Pozwala to na utrzymanie wigoru rośliny, stymuluje ją do obfitszego kwitnienia i zapobiega nadmiernemu zagęszczeniu części podziemnej, co mogłoby prowadzić do gorszego rozwoju i słabszego kwitnienia w kolejnych sezonach.
Rozmnażanie przez sadzonki pędowe
Rozmnażanie dalii z sadzonek pędowych jest metodą nieco bardziej zaawansowaną niż podział karp, ale pozwala na uzyskanie znacznie większej liczby nowych roślin z jednego egzemplarza matecznego. Jest to szczególnie cenne w przypadku rzadkich i wartościowych odmian. Proces ten rozpoczyna się wczesną wiosną, zazwyczaj w lutym lub marcu. Przezimowane karpy sadzi się do doniczek lub skrzynek wypełnionych lekkim, przepuszczalnym podłożem (np. mieszanką torfu i piasku), tak aby górna część karpy z pąkami była lekko odkryta. Następnie pojemniki umieszcza się w jasnym i ciepłym pomieszczeniu (o temperaturze około 18-20°C) i regularnie, ale umiarkowanie podlewa.
Po około 2-3 tygodniach z pąków zaczną wyrastać młode pędy. Gdy osiągną one wysokość około 8-10 cm i będą miały 2-3 pary liści, nadają się do pobrania na sadzonki. Sadzonkę odcinamy ostrym, czystym nożem tuż przy samej karpie, starając się pobrać ją z niewielkim fragmentem bulwy, tzw. „piętką”. Taka sadzonka ukorzenia się znacznie łatwiej. Można również odciąć pęd tuż nad dolną parą liści, pozostawiając ją na karpie – z kątów tych liści wyrosną nowe pędy, które będzie można wykorzystać na kolejne sadzonki. Z jednej dużej karpy można w ten sposób uzyskać nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt sadzonek w ciągu kilku tygodni.
Przygotowanie sadzonki do ukorzenienia polega na usunięciu dolnej pary liści, co zapobiega ich gniciu w podłożu. Końcówkę sadzonki można zanurzyć w ukorzeniaczu, co przyspieszy proces tworzenia korzeni, choć nie jest to bezwzględnie konieczne. Tak przygotowane sadzonki umieszcza się w małych doniczkach lub wielodoniczkach wypełnionych sterylnym, przepuszczalnym podłożem do ukorzeniania, na głębokość około 1-2 cm. Podłoże należy delikatnie podlać, a całość przykryć przezroczystą folią lub umieścić w miniszklarence, aby zapewnić wysoką wilgotność powietrza, która jest kluczowa dla powodzenia całego procesu.
Doniczki z sadzonkami należy ustawić w jasnym, ale nie bezpośrednio nasłonecznionym miejscu, w temperaturze około 18°C. Proces ukorzeniania trwa zazwyczaj od 2 do 4 tygodni. O jego powodzeniu świadczy pojawienie się nowych liści i wznowienie wzrostu. Po ukorzenieniu się sadzonek należy stopniowo zdejmować osłonę, aby przyzwyczaić młode rośliny do niższej wilgotności powietrza. Gdy sadzonki podrosną, można je przesadzić do większych doniczek. Przed posadzeniem do gruntu w drugiej połowie maja, młode rośliny wymagają zahartowania, czyli stopniowego przyzwyczajania do warunków zewnętrznych przez kilka dni. Rośliny uzyskane z sadzonek zakwitają w tym samym roku i jesienią tworzą własne, niewielkie karpy korzeniowe.
Rozstawa i głębokość sadzenia
Prawidłowa rozstawa i głębokość sadzenia to dwa fundamentalne czynniki, które mają ogromny wpływ na dalszy wzrost, rozwój i zdrowie dalii. Odpowiednie zaplanowanie odległości między poszczególnymi roślinami jest kluczowe dla zapewnienia im wystarczającej przestrzeni do rozwoju, dostępu do światła oraz odpowiedniej cyrkulacji powietrza. Zbyt gęste sadzenie prowadzi do konkurowania roślin o zasoby, takie jak woda, składniki odżywcze i światło słoneczne. Ponadto, w zagęszczonych nasadzeniach panują warunki sprzyjające rozwojowi chorób grzybowych, ponieważ liście dłużej pozostają wilgotne po deszczu czy podlewaniu.
Rozstawa sadzenia dalii zależy przede wszystkim od siły wzrostu i docelowej wielkości danej odmiany. Odmiany niskie, karłowe, przeznaczone na obwódki rabat lub do uprawy w pojemnikach, można sadzić w odległości 30-40 cm od siebie. Odmiany średniej wysokości (osiągające 60-100 cm) wymagają już większej przestrzeni, a optymalna rozstawa dla nich to około 50-70 cm. Natomiast odmiany wysokie i silnie rosnące, które mogą przekraczać 150 cm wysokości, powinny być sadzone w odległości co najmniej 80-100 cm od siebie, aby mogły w pełni rozwinąć swój majestatyczny pokrój bez wzajemnego zacieniania się i konkurowania.
Głębokość sadzenia jest równie ważna jak rozstawa. Jak już wcześniej wspomniano, karpę dalii sadzimy tak, aby jej górna część z pąkami wzrostu znajdowała się około 5-10 cm poniżej poziomu gleby. Taka głębokość zapewnia odpowiednią ochronę delikatnym pąkom przed wahaniami temperatury i wilgotności na powierzchni gleby, a jednocześnie nie jest na tyle duża, by opóźniać kiełkowanie. Zbyt płytkie posadzenie może skutkować odsłonięciem i uszkodzeniem pąków, a także niestabilnością rośliny, która może się przewracać. Z kolei posadzenie zbyt głębokie sprawia, że roślina musi zużyć znacznie więcej energii, aby jej pędy przebiły się na powierzchnię, co osłabia jej początkowy wzrost i może opóźnić kwitnienie.
Przed umieszczeniem karpy w dołku warto na jego dnie usypać kopczyk z żyznej ziemi, na którym rozkłada się bulwiaste korzenie, kierując je lekko na boki i w dół. Taki sposób sadzenia sprzyja prawidłowemu rozrastaniu się systemu korzeniowego. Jeśli planujemy palikowanie wysokich odmian, palik lub podporę najlepiej jest wbić w ziemię tuż obok dołka jeszcze przed umieszczeniem w nim karpy. Dzięki temu unikniemy ryzyka przypadkowego uszkodzenia delikatnych bulw podczas wbijania palika w późniejszym terminie, gdy roślina już rośnie. Po posadzeniu i podlaniu warto również zamulczować glebę wokół rośliny, co pomoże utrzymać wilgoć i ograniczy wzrost chwastów.
Wysiew nasion i uprawa z siewu
Choć najpopularniejszymi metodami rozmnażania dalii są podział karp i sadzonki, możliwe jest również ich uprawianie z nasion. Należy jednak pamiętać, że rośliny uzyskane w ten sposób zazwyczaj nie powtarzają cech rośliny matecznej, zwłaszcza w przypadku odmian ozdobnych, które są złożonymi mieszańcami. Wysiew nasion jest natomiast doskonałym sposobem na uzyskanie dużej liczby roślin, często o zaskakujących i nowych kombinacjach kolorów i kształtów kwiatów. Jest to metoda stosowana głównie w przypadku dalii z grup Mignon i Coltness, które są często sprzedawane jako jednoroczne rośliny rabatowe.
Nasiona dalii wysiewa się zazwyczaj w marcu lub na początku kwietnia do skrzynek lub wielodoniczek wypełnionych lekkim i przepuszczalnym podłożem do wysiewu. Nasiona należy rozłożyć równomiernie na powierzchni substratu i delikatnie przykryć cienką warstwą ziemi lub wermikulitu, o grubości nie większej niż 0,5 cm. Następnie całość należy zrosić wodą, starając się nie wypłukać nasion, i przykryć pojemnik przezroczystą folią lub szkłem, aby utrzymać wysoką wilgotność. Pojemniki z wysiewami umieszcza się w ciepłym i jasnym miejscu, w temperaturze około 20-22°C. Kiełkowanie następuje zazwyczaj po 7-14 dniach.
Po wykiełkowaniu nasion i pojawieniu się pierwszych liści właściwych, należy zdjąć przykrycie, aby zapewnić siewkom odpowiednią cyrkulację powietrza i zapobiec chorobom grzybowym. Gdy siewki wytworzą 2-3 pary liści właściwych i będą wystarczająco duże, aby można je było bezpiecznie chwycić, należy je przepikować do pojedynczych, małych doniczek. Pikowanie polega na ostrożnym rozdzieleniu młodych roślinek i posadzeniu ich do nowego, bardziej zasobnego podłoża. Zabieg ten jest niezbędny, aby zapewnić każdej roślinie wystarczająco dużo miejsca do dalszego rozwoju systemu korzeniowego i części nadziemnej.
Młode rośliny z siewu należy dalej uprawiać w jasnym i ciepłym pomieszczeniu, regularnie je podlewając i ewentualnie zasilając słabym roztworem nawozu wieloskładnikowego. Na około 1-2 tygodnie przed planowanym terminem sadzenia do gruntu, czyli w pierwszej połowie maja, rozpoczynamy proces hartowania. Polega on na stopniowym przyzwyczajaniu roślin do warunków zewnętrznych – niższej temperatury, wiatru i bezpośredniego słońca. Na stałe miejsce do ogrodu dalie z siewu sadzimy po 15 maja, gdy minie ryzyko przymrozków. Rośliny te zakwitają latem tego samego roku i do jesieni wytwarzają niewielkie karpy korzeniowe, które można wykopać i przechować przez zimę, aby posadzić je w kolejnym sezonie.
