Yıldız çiçeğinin (Dahlia) budanması ve geri kesilmesi, bitkinin daha sağlıklı, daha gür ve daha verimli olmasını sağlayan önemli bahçecilik uygulamalarıdır. Bu teknikler, bitkinin enerjisini daha fazla ve daha kaliteli çiçek üretmeye yönlendirmesine yardımcı olur. Birçok acemi bahçıvan, sağlıklı görünen bir bitkiyi kesme konusunda tereddüt etse de, doğru zamanda ve doğru şekilde yapılan budama, aslında bitkinin potansiyelini en üst düzeye çıkarır. Ana budama teknikleri arasında “uç alma” (pinching), “tomurcuk ayıklama” (disbudding) ve “solmuş çiçekleri temizleme” (deadheading) bulunur. Her bir tekniğin farklı bir amacı vardır ve bitkinin gelişiminin farklı aşamalarında uygulanır.
En temel ve belki de en önemli budama tekniği “uç alma”dır. Bu işlem, bitki henüz gençken, genellikle 20-40 cm boyundayken yapılır. Uç alma, bitkinin ana büyüme ucunun (tepe sürgününün) en üstteki yaprak çiftinin hemen üzerinden kesilerek veya elle koparılarak çıkarılmasıdır. Bu işlem, bitkinin tek bir ana gövde üzerinde yukarı doğru büyümesini engeller ve bunun yerine enerjisini alttaki yaprak koltuklarında bulunan uyuyan tomurcuklara yönlendirir. Sonuç olarak, bitki tek bir ana dal yerine çok sayıda yan dal geliştirir. Bu da daha çalımsı, daha dolgun bir bitki ve sonuçta çok daha fazla sayıda çiçek anlamına gelir.
“Tomurcuk ayıklama”, özellikle büyük, sergilik kalitede çiçekler elde etmek isteyenler tarafından kullanılan daha ileri bir tekniktir. Yıldız çiçekleri genellikle bir ana (terminal) tomurcuk ve onun hemen altında iki veya daha fazla yan tomurcuktan oluşan kümeler halinde tomurcuk üretir. Tomurcuk ayıklama, bu kümedeki yan tomurcukların küçükken elle koparılması ve sadece merkezdeki ana tomurcuğun gelişmesine izin verilmesi işlemidir. Bu sayede bitkinin tüm enerjisi ve kaynakları tek bir çiçeğe odaklanır, bu da o çiçeğin normalden çok daha büyük ve daha mükemmel bir formda olmasını sağlar. Bu teknik genellikle “dinner plate” gibi dev çiçekli çeşitlerde uygulanır.
Sezon boyunca sürekli uygulanması gereken bir diğer önemli bakım işlemi ise “solmuş çiçekleri temizleme”dir. Bu, solmuş veya ölmüş çiçeklerin, saplarıyla birlikte en yakın yaprak veya yan dala kadar geri kesilmesi işlemidir. Bu uygulamanın iki temel faydası vardır. Birincisi, bitkinin estetik görünümünü korur ve bahçenin daha düzenli görünmesini sağlar. İkincisi ve daha önemlisi, bitkinin enerjisini tohum üretmeye harcamasını engeller. Solmuş bir çiçeği yerinde bırakırsanız, bitki doğal olarak tohum oluşturmaya başlar. Bu çiçekleri temizleyerek, bitkiyi sürekli olarak yeni çiçek tomurcukları üretmeye teşvik etmiş olursunuz, bu da çiçeklenme süresini önemli ölçüde uzatır.
Uç alma tekniği
Uç alma, genç yıldız çiçeklerinin daha gür ve daha dallı bir yapıya sahip olmasını sağlamak için yapılan basit ama etkili bir budama işlemidir. Bu teknik, bitkinin apikal dominansını, yani tepe tomurcuğunun büyüme üzerindeki baskınlığını kırmayı amaçlar. Tepe tomurcuğu kesildiğinde, bitkinin büyüme hormonları (oksinler) yan dallardaki uyuyan tomurcuklara yönlendirilir ve onları büyümeye teşvik eder. Bu, tek bir uzun, zayıf gövde yerine, daha sağlam, çok dallı bir bitki iskeleti oluşturur.
Bu işlem için en uygun zaman, bitki henüz genç ve aktif büyüme dönemindeyken, boyu yaklaşık 20 ila 40 cm arasına ulaştığı zamandır. Bitkinin en az üç ila dört çift gerçek yaprağı olmalıdır. İşlem, bitkinin ana gövdesinin en tepesindeki, en genç sürgünü bulmayı içerir. Bu tepe sürgünü, genellikle en üstteki yaprak çiftinin hemen üzerindeki yumuşak kısımdır. Bu kısım, temiz bir budama makası veya keskin bir bıçak kullanılarak kesilebilir veya basitçe başparmak ve işaret parmağı arasında sıkıştırılarak koparılabilir.
Uç alma işlemi bitkinin çiçeklenmesini birkaç hafta geciktirebilir, ancak bu bekleyişe kesinlikle değer. Çünkü sonuçta, tek bir ana daldan gelecek bir veya birkaç çiçek yerine, her biri kendi çiçeklerini üretecek çok sayıda yan daldan oluşan bir bitkiniz olur. Bu, sezon boyunca toplam çiçek verimini önemli ölçüde artırır. Daha kompakt ve dallı bir yapı, aynı zamanda bitkinin rüzgara karşı daha dayanıklı olmasını ve daha az desteğe ihtiyaç duymasını sağlar.
Uç alma tekniği özellikle kesme çiçek olarak yetiştirilen veya bahçede dolgun bir görünüm arzu edilen yıldız çiçekleri için tavsiye edilir. Ancak, en büyük tek çiçeği elde etmeyi amaçlayan sergi yetiştiricileri bazen bu tekniği atlayarak bitkinin tüm enerjisini tek bir ana gövdeye ve çiçeğe odaklamayı tercih edebilirler. Çoğu ev bahçıvanı için ise uç alma, daha sağlıklı ve daha verimli bitkiler elde etmenin en kolay yollarından biridir.
Solmuş çiçekleri temizleme
Solmuş çiçekleri temizleme, yıldız çiçeği bakımının en önemli ve sürekli yapılması gereken işlemlerinden biridir. Bu basit eylem, bitkinin çiçeklenme süresini yaz başından sonbaharın ilk donlarına kadar uzatmanın anahtarıdır. Bir çiçeğin temel biyolojik amacı tohum üretmektir. Çiçek solduktan sonra, bitki enerjisini bu solmuş çiçeğin tabanında tohum kapsülleri geliştirmeye yönlendirir. Solmuş çiçekleri düzenli olarak temizleyerek, bu tohum üretim döngüsünü kesintiye uğratır ve bitkiye “henüz üreme görevini tamamlamadın” mesajını verirsiniz. Bu da bitkiyi sürekli olarak yeni tomurcuklar ve çiçekler üretmeye teşvik eder.
Doğru temizleme tekniği, sadece solmuş çiçek başını koparmaktan daha fazlasını içerir. En iyi sonuçlar için, solmuş çiçeğin sapını takip ederek aşağıya doğru inin ve sapın birleştiği ilk sağlıklı yaprak setine veya yan dala kadar kesin. Bu, geride çirkin, boş sapların kalmasını önler ve bitkinin daha düzenli görünmesini sağlar. Ayrıca, bitkinin enerjisini bu işe yaramaz sapı beslemek yerine yeni büyümeye yönlendirmesine yardımcı olur. Bu işlemi yapmak için keskin bir budama makası veya makas kullanmak en iyisidir.
Solmuş çiçekleri temizleme işlemini, harcanmış çiçek tomurcuklarından ayırmak önemlidir. Yıldız çiçeğinin yeni, açmamış tomurcukları genellikle yuvarlak ve sıkıdır. Buna karşılık, solmuş bir çiçeğin tabanı (tohum kapsülünün oluştuğu yer) daha sivri ve konik bir şekle sahiptir. Başlangıçta ikisini ayırt etmek zor olabilir, ancak biraz pratikle aradaki farkı kolayca anlayabilirsiniz. Yanlışlıkla yeni bir tomurcuğu kesmekten endişe ediyorsanız, çiçeğin tamamen kuruyup kahverengileşmesini bekleyebilirsiniz, ancak en iyi sonuçlar için çiçekler güzelliğini yitirir yitirmez temizlemek idealdir.
Bu işlemi ne sıklıkla yapmanız gerektiği, sahip olduğunuz yıldız çiçeği sayısına ve çeşidine bağlıdır, ancak genel bir kural olarak, bahçenizi her birkaç günde bir gözden geçirmek ve solmuş çiçekleri temizlemek iyi bir alışkanlıktır. Bu sadece 5-10 dakikalık bir iştir ve bitkilerinizin sağlığı ve çiçek verimi üzerinde büyük bir fark yaratır. Düzenli temizlik, aynı zamanda botrytis (kurşuni küf) gibi hastalıkların çürüyen çiçeklerde başlamasını ve yayılmasını önlemeye de yardımcı olur.
Tomurcuk ayıklama
Tomurcuk ayıklama, özellikle en büyük ve en gösterişli çiçekleri elde etmek isteyen sergi yetiştiricileri veya hobi bahçıvanları tarafından uygulanan özel bir budama tekniğidir. Bu yöntemin temel amacı, bitkinin bir daldaki tüm enerjisini tek bir çiçeğe yoğunlaştırmasını sağlamaktır. Yıldız çiçekleri doğal olarak, bir dalın ucunda bir merkezi (terminal) tomurcuk ve bunun hemen altındaki yaprak koltuklarında iki veya daha fazla yan tomurcuktan oluşan kümeler oluşturur. Eğer bu tomurcukların hepsi bırakılırsa, enerji aralarında bölünür ve sonuçta daha küçük boyutlu birden fazla çiçek elde edilir.
Tomurcuk ayıklama işlemi, bu yan tomurcukların henüz çok küçükken ve kolayca koparılabilecek durumdayken dikkatlice çıkarılmasını içerir. Genellikle terminal tomurcuğun altındaki en üstteki iki yan tomurcuk çıkarılır. Bu işlem, parmak uçlarınızla nazikçe koparılarak veya küçük, keskin uçlu bir makas kullanılarak yapılabilir. Yan tomurcuklar ne kadar erken çıkarılırsa, bitki o kadar az enerji israf etmiş olur. Bu işlem, bitkinin tüm büyüme gücünü kalan tek tomurcuğa yönlendirerek, onun genetik potansiyelinin en üst sınırına kadar büyümesine olanak tanır.
Bu teknik, özellikle “dinner plate” olarak adlandırılan dev çiçekli çeşitler veya sergilerde yarışmak üzere yetiştirilen büyük dekoratif ve kaktüs tipi yıldız çiçekleri için etkilidir. Bu yöntemle, normalde 15-20 cm çapında olacak bir çiçek, 25-30 cm veya daha büyük çaplara ulaşabilir. Sadece çiçeğin boyutu değil, aynı zamanda formu, simetrisi ve renginin yoğunluğu da genellikle daha iyi olur. Ayrıca, tek bir büyük çiçeği taşıyan sap daha güçlü ve daha uzun olur, bu da onu kesme çiçek olarak daha değerli kılar.
Tomurcuk ayıklama, daha az ama daha büyük çiçekler elde etmeyi amaçlayan bir tekniktir. Eğer amacınız bahçenizde genel bir renk cümbüşü ve bol miktarda çiçek görmekse, bu tekniği uygulamanıza gerek yoktur. Bu durumda, tüm tomurcukların gelişmesine izin vermek daha fazla sayıda (ama daha küçük) çiçekle sonuçlanacaktır. Tomurcuk ayıklama, kaliteyi niceliğe tercih edenler için bir seçenektir ve bitkinin potansiyelini ne kadar zorlayabileceğinizi görmek için eğlenceli bir deney olabilir.
Mevsim sonu geri kesme
Büyüme mevsimi sona erdiğinde ve sonbaharın ilk sert donları geldiğinde, yıldız çiçeği bitkisinin toprak üstü kısımları genellikle kararır ve ölür. Bu, bitkinin kış uykusuna hazırlandığının ve enerjisini tamamen toprak altındaki yumrulara çektiğinin bir işaretidir. Bu aşamada, bitkinin ölü veya ölmekte olan yeşil aksamının geri kesilmesi gerekir. Bu işlem, hem bahçeyi kış için temizlemek hem de yumruları topraktan çıkarmaya (eğer soğuk bir iklimde yaşıyorsanız) veya yerinde malçlamaya (eğer ılıman bir iklimde yaşıyorsanız) hazırlamak için yapılır.
Geri kesme işlemi oldukça basittir. Sağlam bir budama makası veya bahçe makası kullanarak, bitkinin tüm gövdelerini toprak seviyesinden yaklaşık 10-15 cm yukarıda kalacak şekilde kesin. Bu kısa sap parçalarını bırakmanın birkaç nedeni vardır. Birincisi, yumruların tam olarak nerede olduğunu işaretler, bu da onları daha sonra topraktan çıkarırken yerlerini bulmayı kolaylaştırır. İkincisi, yumru kümesini topraktan kaldırırken tutmak için bir sap görevi görür.
Kesilen bitki artıklarını bahçeden uzaklaştırmak iyi bir hijyen uygulamasıdır. Bu artıklar, hastalık sporları veya zararlı böcek yumurtaları barındırabilir. Bunları kompost yığınına atmak yerine, özellikle sezon boyunca hastalık sorunları yaşadıysanız, yakmak veya çöpe atmak en güvenlisidir. Bu, potansiyel sorunların bir sonraki yıla taşınmasını önler. Bahçeyi temizlemek, aynı zamanda kış aylarında sümüklü böcekler ve diğer zararlılar için saklanma alanlarını da azaltır.
Eğer yumruları topraktan çıkarıp kış boyunca saklayacaksanız (çoğu iklim için önerilen yöntem budur), geri kesme işleminden sonra yumruları çıkarmadan önce yaklaşık bir hafta beklemek faydalı olabilir. Bu sürenin, yumru kabuklarının sertleşmesine ve depolamaya daha hazır hale gelmesine yardımcı olduğuna inanılmaktadır. Eğer kışların çok ılıman geçtiği bir bölgede yaşıyorsanız ve yumruları toprakta bırakmayı planlıyorsanız, kesilen sapların üzerini kalın bir malç tabakası (saman, kıyılmış yapraklar veya kompost gibi) ile örterek onları dondan korumanız gerekir.
