Habeş glayölü, kokulu glayöl veya Acidanthera olarak da bilinen, Doğu Afrika kökenli, büyüleyici güzellikte ve baş döndürücü kokuya sahip bir bitkidir. Koyu mor merkezli zarif beyaz çiçekleri her bahçeye egzotik bir hava katar. Tropikal kökenli olduğu için, iklim koşullarımızda dışarıda kışlatılması ciddi bir zorluk teşkil eder, hatta çoğu durumda bitkinin ölümüne yol açar. Bu nedenle, dona duyarlı soğanların sonbaharda sökülerek bir sonraki ilkbahar dikimine kadar uygun koşullarda saklanması, bitkinin yıldan yıla çiçek açmasını ve hayatta kalmasını sağlamak için kilit öneme sahiptir.
Habeş glayölünün tanıtımı ve kışlatmanın önemi
Habeş glayölü (Gladiolus murielae), süsengiller (Iridaceae) familyasından soğanlı bir bitkidir. Zarif görünümü, yıldız şeklindeki sarkık çiçekleri ve karakteristik, tatlımsı kokusuyla büyüler. Çiçeklenme zamanı genellikle yazın ikinci yarısına, ağustos ve eylül aylarına denk gelir; bu dönemde birçok başka bitki zaten çiçeklerini dökmüş olduğundan, yaz sonu bahçesinin değerli bir süsü olabilir. Çiçekler uzun saplar üzerinde tek tek veya küçük gruplar halinde bulunur ve kesme çiçek olarak da mükemmeldir, özel kokularıyla evi doldurur. Yaprakları dar, kılıç şeklinde, açık yeşil renktedir ve bitkinin genel görünümünü daha da güzelleştirir.
Bitkinin doğal yaşam alanı olan Etiyopya’nın dağlık bölgelerinde ılıman kışlar ve sıcak yazlar karakteristiktir. Bu nedenle, bizim ılıman karasal iklimimizdeki kışları, özellikle şiddetli donları ve uzun süreli nemli, soğuk toprağı tolere edemez. Soğanların donması veya soğuk, nemli ortamda çürümesi, dışarıda bırakıldıkları takdirde neredeyse kesindir. Dolayısıyla başarılı bir kışlatma, sadece bir olasılık değil, bu özel bitkinin güzelliğini bir sonraki sezonda da görmek istiyorsak bir zorunluluktur. Dikkatli bir kışlatma, soğanların enerji rezervlerinin korunmasını sağlar, böylece ilkbaharda yeniden güçlü bir şekilde filizlenebilirler.
Kışlatmanın ihmal edilmesi durumunda en olası senaryo bitkinin tamamen kaybedilmesidir. Daha ılıman kışlarda bile, toprak derinden donmasa dahi, soğanlar aşırı nem ve soğuğun birleşik etkisiyle çürümeye başlayabilir veya en azından bir sonraki yıl çiçek açamayacak kadar zayıflayabilir. Kışlatma sırasında bitkiyi sadece don hasarından korumakla kalmaz, aynı zamanda soğanları inceleme ve muhtemelen hastalıklı veya hasarlı olanları ayıklama fırsatı da buluruz. Bu sayede hastalıkların yayılmasını önler ve ilkbaharda toprağa sadece sağlıklı, güçlü soğanların geri dönmesini sağlarız.
Habeş glayölünün glayöl cinsine ait olmasına rağmen, isteklerinin ve görünümünün bilinen, büyük çiçekli hibrit glayöllerden bir ölçüde farklı olduğunu belirtmek önemlidir. Ancak kışlatma prosedürü, dahlia veya begonya gibi dona duyarlı diğer soğanlı bitkilerle birçok benzerlik gösterir. Başarının anahtarı, doğru zamanlamada, soğanların dikkatli bir şekilde hazırlanmasında ve optimum saklama koşullarının sağlanmasında yatmaktadır. Herkesin bu önemli bahçıvanlık işlemini öğrenebilmesi için bu adımlara daha sonra ayrıntılı olarak değineceğiz.
Soğanların sökümü için en uygun zaman
Habeş glayölü soğanlarının sökümü, ilk ciddi donlardan önce yapılmalıdır. Bu genellikle ekim sonu veya kasım başına denk gelir, ancak mevcut hava koşullarını takip etmek esastır. Bu işe çok erken başlamak tavsiye edilmez, çünkü bitki çiçek açtıktan sonra bile yaprakları aracılığıyla soğanlara önemli besin maddeleri depolar ve bir sonraki yılın gelişimine hazırlanır. Yapraklar yeşil olduğu sürece bu süreç aktif olarak devam eder ve soğanların boyutunun ve canlılığının artmasına katkıda bulunur.
Söküm için en ideal zaman, bitkinin yaprakları sararmaya ve kurumaya başladığında, ancak topraktaki ilk ciddi donlar başlamadan öncedir. Sararan yapraklar, vejetasyon döneminin sona erdiğini ve soğanların dinlenme durumuna ulaştığını, dinlenme periyoduna hazırlandığını gösterir. Çok uzun süre beklersek ve toprak zaten donmuşsa, soğanlar zarar görebilir, bu da kışlatmanın başarısını tehlikeye atar. Hafif, yüzeysel bir don genellikle yeraltı kısımlarına henüz zarar vermez, ancak kalıcı eksi dereceler ölümcül olabilir.
Söküm için toprağın çok nemli olmadığı kuru, güneşli bir gün seçin. Bu, işi kolaylaştırır ve soğanların zarar görme riskini azaltır. Nemli, çamurlu topraktan soğanları zarar vermeden çıkarmak daha zordur ve üzerlerine yapışan toprağın temizlenmesi de daha zahmetlidir. Daha kuru koşullarda soğanlar daha kolay temizlenir ve daha hızlı kurur, bu da çürümeyi önlemek için hayati öneme sahiptir.
Bitkilerin tam yerini bildiğinizden emin olun, özellikle de onları diğer bitkiler arasında, karışık bir tarhta yetiştiriyorsanız. Yaz boyunca Habeş glayölü saplarını, örneğin küçük bir çubukla veya etiketle işaretlemek faydalı olabilir. Bu, özellikle yapraklar tamamen kurumuş ve tanınması zorsa pratiktir. Dikkatli hazırlık ve doğru zamanlama, kışlatmanın başarısına ve bir sonraki yıl bol çiçek açmasına büyük ölçüde katkıda bulunur.
Soğanların depolama için hazırlanması
Soğanları topraktan, zarar vermemeye özen göstererek, bir bel veya dirgen yardımıyla dikkatlice çıkardıktan sonra, bir sonraki önemli adım kışlık depolama için kapsamlı bir hazırlıktır. Öncelikle soğanların üzerindeki daha büyük toprak kalıntılarını temizleyin, ancak aşırı nem çürümeye yol açabileceğinden suyla yıkamayın. Sapları, soğanın yaklaşık 5-10 santimetre üzerinden kesin. Bu kesik kısım, daha sonraki işlemleri kolaylaştırır ve kesim yüzeyinden patojenlerin soğana girmesini önler.
Temizlenmiş soğanlar daha sonra birkaç gün, hatta bir veya iki hafta boyunca havadar, kuru ancak don olmayan bir yerde kurutulmalıdır. Bunun için ideal bir yer, havanın etraflarında serbestçe dolaşabileceği bir sundurma, garaj veya iyi havalandırılan bir veranda olabilir. Kurutmanın amacı, dış katmanların uygun şekilde kurumasını sağlamak, böylece depolama sırasında küflenme ve çürüme riskini azaltmaktır. Soğanları gazete kağıdı, ızgara veya sığ bir kasa üzerine tek kat halinde yayın, böylece her tarafları hava alır.
Kurutma süresinden sonra tüm soğanları dikkatlice inceleyin. Hasarlı, yumuşak, küflü veya herhangi bir hastalık belirtisi gösterenleri ayıklayın. Bu tür örnekler, depolama sırasında sağlıklı olanları da enfekte edebilir. Bu aşamada, ana soğanın etrafında oluşan daha küçük yavru soğanlar genellikle görülebilir. Bunlar ana soğandan dikkatlice ayrılabilir, ayrı olarak saklanabilir ve ilkbaharda ekilerek birkaç yıl içinde çiçek açabilen bitkilere dönüşebilir.
Bazı bahçıvanlar, hastalıkları önlemek için depolamadan önce soğanları fungisit tozu ile muamele eder. Bu, özellikle daha önce küf veya diğer mantar enfeksiyonlarıyla ilgili sorunlar yaşanmışsa gerekçeli olabilir. Toz halindeki fungisit, soğanların üzerine ince bir tabaka halinde uygulanmalıdır, örneğin bir kağıt torbada tozla dikkatlice sallayarak. Bu adım zorunlu değildir, ancak özellikle daha nemli depolama koşullarında kışlatmanın güvenliğini artırabilir.
İdeal depolama koşullarının sağlanması
Dikkatle hazırlanmış ve kurutulmuş Habeş glayölü soğanları için bir sonraki kilit adım, uygun bir depolama yeri ve yönteminin seçilmesidir. İdeal depolama sıcaklığı 5 ila 10 Santigrat derece arasındadır. Daha sıcak bir ortamda soğanlar erken filizlenebilirken, donma noktasının altındaki sıcaklıklar onlara zarar verebilir veya onları yok edebilir. Depolama sırasında sıcaklığın nispeten sabit olması, büyük dalgalanmalardan kaçınılması önemlidir.
Depolama yeri karanlık, kuru ve iyi havalandırılmış olmalıdır. Işık erken filizlenmeyi teşvik edebilir ve aşırı nem küflenmeye ve çürümeye zemin hazırlar. Isıtılmayan bir bodrum, serin bir kiler, dondan korunaklı bir garaj veya yalıtımlı bir sundurma mükemmel bir depolama yeri olabilir. Odada hava sirkülasyonunun sağlanması önemlidir, bu nedenle depolama kaplarını aşırı doldurmayın ve dış sıcaklık izin veriyorsa ara sıra havalandırın.
Soğanları çeşitli ortamlarda saklayabiliriz. Kağıt torbalar, karton kutular veya talaş, turba, kum ya da perlit veya vermikülit ile doldurulmuş kasalar yaygın çözümlerdir. Önemli olan, depolama ortamının gevşek bir yapıya sahip olması ve fazla nemi emebilmesi, ancak aynı zamanda soğanları aşırı kurutmamasıdır. Soğanları depolama ortamına tek kat halinde, mümkünse birbirlerine değmeyecek şekilde yerleştirin, bu da olası enfeksiyonların yayılma olasılığını azaltır.
Depolama sırasında, en az ayda bir kez soğanların durumunu kontrol etmek tavsiye edilir. Onları depolama kabından çıkarın ve aralarında yumuşak, küflü veya buruşmuş örnekler olup olmadığını inceleyin. Diğer sağlıklı soğanları korumak için bu türlerini derhal çıkarın. Depolama ortamı çok nemli görünüyorsa, daha kuru bir ortamla değiştirin. Düzenli kontrol, olası sorunları zamanında tespit etmeye ve çözmeye yardımcı olarak soğanların ilkbaharda iyi durumda olmasını sağlar.
Kışlatma sırasında sık karşılaşılan sorunlar ve önlenmeleri
En dikkatli hazırlığa rağmen, Habeş glayölü soğanlarının kışlatılması sırasında sorunlar ortaya çıkabilir. En yaygın sorunlardan biri, genellikle çok yüksek nem ve yetersiz havalandırmadan kaynaklanan küflenmedir. Bunu önlemek için, depolamadan önce soğanların iyice kurutulması ve kuru, iyi havalandırılan bir depolama yeri sağlanması hayati önem taşır. Küf fark ederseniz, etkilenen soğanları derhal çıkarın, diğerlerini gerekirse tekrar kurutun ve depolama ortamını değiştirin.
Bir diğer yaygın sorun, soğanların kuruması ve buruşmasıdır. Bu, depolama yeri çok sıcak ve kuruysa veya depolama ortamı çok fazla nem emiyorsa meydana gelebilir. Kuruluk nemden daha iyi olsa da, aşırı su kaybı soğanları zayıflatabilir. Bunu önlemek için daha serin bir depolama yeri ve soğanların optimum nem içeriğini çok ıslak olmadan korumaya yardımcı olan bir depolama ortamı (örneğin, hafif nemli kum, turba) seçin. Burada da ara sıra yapılan kontrol, durumu değerlendirmeye yardımcı olur.
Daha nadir olmakla birlikte, özellikle depolama yeri (örneğin sundurma, bodrum) onlara kolayca erişilebiliyorsa, kemirgenlerin neden olduğu hasarlar da meydana gelebilir. Fareler ve tarla fareleri, besin açısından zengin soğanları tüketmeyi severler. Bunu önlemek için, metal ağlı kasalar veya içine küçük havalandırma delikleri açtığımız sıkıca kapanan plastik kutular gibi kemirgenlere dayanıklı depolama kapları kullanın. Kemirgen tuzakları yerleştirmek de sorunun çözümüne yardımcı olabilir, ancak en önemlisi önlemedir, yani depolama yerinin kemirgenlerden arındırılmasıdır.
Depolama sırasında soğanların erken filizlenmeye başlaması da mümkündür. Bu genellikle çok yüksek depolama sıcaklığı veya ışığa maruz kalmaktan kaynaklanır. Bunu fark edersek, soğanları daha serin ve daha karanlık bir yere taşımaya çalışın. Erken filizleri koparmak tavsiye edilmez; bunun yerine ilkbahar dikimine kadar koşulları değiştirerek süreci yavaşlatmaya çalışın. Bu tür soğanlar hala kurtarılabilir, ancak dikime kadar filizlerin zarar görmemesine dikkat edin.
Soğanların ilkbahar hazırlığı ve dikimi
Uzun kış uykusundan sonra, ilkbaharın yaklaşmasıyla birlikte, Habeş glayölü soğanlarını yeniden dikime hazırlama zamanı gelir. Genellikle nisan sonu veya mayıs başında, yerdeki donlar geçtikten sonra, toprak yeterince ısındığında dikim zamanı gelir. Planlanan dikimden birkaç hafta önce, soğanları daha aydınlık, biraz daha sıcak (yaklaşık 15-18 Santigrat derece) bir yere taşımak, uyanmalarını ve filizlenmelerini teşvik etmek için tavsiye edilir. Bu cosiddetto ön çimlendirme, daha sonraki çiçeklenmeyi hızlandırabilir.
Ön çimlendirme sırasında soğanları sığ bir tepsiye tek kat halinde, hatta biraz nemli kum veya turba üzerine yerleştirebiliriz, ancak suda durmamalarına dikkat edin. Bu aşamada da, muhtemelen yumuşamış veya küflenmiş örnekleri çıkarabilmek için düzenli kontrol önemlidir. Sağlıklı soğanlarda kısa süre sonra küçük filiz uçları belirecek ve dikime hazır olduklarını gösterecektir. Yavru soğanları da kışlattıysak, onları da benzer şekilde hazırlayabiliriz.
Dikim için bahçede güneşli, sıcak, rüzgardan korunaklı bir yer seçin. Habeş glayölü, iyi drene olan, besin açısından zengin toprağı tercih eder. Dikimden önce toprağı gevşetmek ve kompost veya olgunlaşmış ahır gübresi ile zenginleştirmek tavsiye edilir. Soğanları yaklaşık 8-10 santimetre derinliğe ve birbirinden 10-15 santimetre aralıklarla, uçları yukarı bakacak şekilde dikin. Grup halinde dikildiğinde en güzel görünürler, bu nedenle en az 5-7 soğanı bir gruba yerleştirmek tavsiye edilir.
Dikimden sonra toprağı iyice sulayın. Büyüme mevsimi boyunca, özellikle daha kurak dönemlerde düzenli sulama gerekir, ancak durgun sudan kaçının. Çiçeklenmeyi teşvik etmek için yaz boyunca bitkileri birkaç kez potasyum açısından zengin sıvı gübre ile desteklemek tavsiye edilir. Uygun bakımla, Habeş glayölü yazın ikinci yarısında bizi tekrar büyüleyici çiçekleri ve baş döndürücü kokusuyla ödüllendirecek ve kışlatmaya harcanan emeğin karşılığını verecektir.
