Η πράσινη αφίδα της μηλιάς, επιστημονικά γνωστή ως Aphis pomi, είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους και επίμονους εχθρούς στην καλλιέργεια της μηλιάς, ικανός να προκαλέσει σημαντικές οικονομικές ζημιές στους οπωρώνες. Αυτά τα μικροσκοπικά, πράσινα έντομα εγκαθίστανται στις κορυφές των βλαστών και στην κάτω πλευρά των νεαρών φύλλων, όπου με την απομύζηση των χυμών αποδυναμώνουν το φυτό και προκαλούν παραμορφώσεις στα φύλλα. Η ζημιά που προκαλούν, ωστόσο, δεν σταματά εκεί. Οι αφίδες εκκρίνουν μελίτωμα, μια κολλώδη, ζαχαρούχα ουσία που αποτελεί εξαιρετικό θρεπτικό υπόστρωμα για την καπνιά. Αυτή η μαύρη επικάλυψη εμποδίζει τη φωτοσύνθεση, μειώνει την εμπορική αξία του καρπού και γενικά υποβαθμίζει την κατάσταση του δέντρου, γι’ αυτό και η αποτελεσματική και έγκαιρη καταπολέμηση είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση μιας ποιοτικής σοδειάς.
Η βάση για την καταπολέμηση της πράσινης αφίδας της μηλιάς είναι η βαθιά γνώση του κύκλου ζωής του εχθρού, η οποία επιτρέπει στοχευμένες και χρονικά σωστές επεμβάσεις. Η αφίδα διαχειμάζει με τη μορφή αυγού στα κλαδιά του δέντρου, κοντά στους οφθαλμούς, και με την άνοδο της θερμοκρασίας στις αρχές της άνοιξης εκκολάπτονται τα πρώτα, τα λεγόμενα ιδρυτικά θηλυκά. Αυτά, μέσω της παρθενογένεσης (ασεξουαλική αναπαραγωγή), μπορούν να πολλαπλασιαστούν εξαιρετικά γρήγορα, σχεδόν εκρηκτικά, δημιουργώντας τις πρώτες αποικίες αφίδων στους φρέσκους βλαστούς. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αναπτύσσονται πολλές γενιές, και μόλις οι αποικίες γίνουν υπερπλήρεις, εμφανίζονται και φτερωτά άτομα που μπορούν να μολύνουν νέα δέντρα. Η γνώση του κύκλου ζωής βοηθά στην κατανόηση του γιατί ο ανοιξιάτικος ψεκασμός είναι ζωτικής σημασίας για την καταστροφή των αυγών.
Οι άμεσες και έμμεσες ζημιές που προκαλούνται από τις αφίδες είναι εξίσου σημαντικές. Η άμεση ζημιά προέρχεται από την απομύζηση των φυτικών χυμών, η οποία οδηγεί σε διακοπή της ανάπτυξης των βλαστών, παραμόρφωση και κιτρίνισμα των φύλλων. Σε περίπτωση σοβαρής προσβολής, η γενική κατάσταση του δέντρου επιδεινώνεται, γεγονός που έχει αρνητικό αντίκτυπο και στην απόδοση. Η έμμεση ζημιά είναι η ήδη αναφερθείσα παραγωγή μελιτώματος, το οποίο καλύπτει τα φύλλα και τους καρπούς. Σε αυτό το κολλώδες στρώμα εγκαθίσταται η καπνιά, η οποία σχηματίζει μια άσχημη, μαύρη επικάλυψη, εμποδίζοντας την αναπνοή και την αφομοίωση του φυτού. Επιπλέον, το μελίτωμα προσελκύει τα μυρμήγκια, τα οποία προστατεύουν τις αφίδες από τους φυσικούς τους εχθρούς με αντάλλαγμα τη γλυκιά τροφή, δημιουργώντας έτσι ένα είδος συμβίωσης.
Πρόληψη και αγροτεχνική καταπολέμηση
Η επιτυχημένη φυτοπροστασία ξεκινά πάντα με την πρόληψη, σκοπός της οποίας είναι η δημιουργία ενός δυσμενούς περιβάλλοντος για τους εχθρούς στον οπωρώνα. Το σωστά εκτελεσμένο κλάδεμα είναι θεμελιώδους σημασίας. Σε μια αεριζόμενη, καλά φωτισμένη κόμη, οι αφίδες εγκαθίστανται δυσκολότερα και το ψεκαστικό διάλυμα διεισδύει καλύτερα σε όλα τα μέρη του φυτού. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η τακτική αφαίρεση των λαίμαργων βλαστών κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου, καθώς οι αφίδες προτιμούν να αναπαράγονται σε αυτά τα τρυφερά, χυμώδη φυτικά μέρη. Η ισορροπημένη παροχή θρεπτικών ουσιών είναι επίσης καίριας σημασίας, καθώς η υπερβολική χορήγηση αζώτου οδηγεί σε πλούσια ανάπτυξη με χαλαρούς ιστούς, καθιστώντας το δέντρο ιδανικό στόχο για τα μυζητικά έντομα.
Ένα από τα πιο αποτελεσματικά στοιχεία της προληπτικής καταπολέμησης είναι ο χειμερινός ή πρώιμος ανοιξιάτικος ψεκασμός, ο οποίος πρέπει να πραγματοποιείται κατά την περίοδο της νάρκης, πριν από την έκπτυξη των οφθαλμών. Αυτή η επέμβαση γίνεται με ελαιούχα σκευάσματα, τα οποία σχηματίζουν ένα λεπτό φιλμ πάνω στα διαχειμάζοντα αυγά των αφίδων στα κλαδιά και τα καταστρέφουν μέσω ασφυξίας, εμποδίζοντας την αναπνοή. Με αυτή τη μέθοδο, μπορούμε να μειώσουμε δραστικά τον βασικό πληθυσμό της άνοιξης, αποτρέποντας την μεταγενέστερη μαζική αναπαραγωγή και απλοποιώντας σημαντικά τις εργασίες φυτοπροστασίας κατά τη διάρκεια της σεζόν. Η αποτελεσματικότητα του χειμερινού ψεκασμού εξαρτάται από τον χρόνο εφαρμογής και την καλή κάλυψη. ολόκληρο το δέντρο, ο κορμός και το σύστημα των κλαδιών πρέπει να ψεκαστούν.
Κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου, η τακτική παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την έγκαιρη ανίχνευση. Συνιστάται να επιθεωρούνται τα δέντρα σχολαστικά τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις κορυφές των βλαστών και την κάτω πλευρά των νεαρών φύλλων, όπου εμφανίζονται οι πρώτες αποικίες. Η έγκαιρη ανίχνευση επιτρέπει μια στοχευμένη, μικρότερης κλίμακας επέμβαση, πριν η προσβολή εξαπλωθεί σε ολόκληρο το δέντρο. Είναι επίσης σημαντικό να εφαρμόζεται η έννοια του ορίου οικονομικής ζημίας: η εμφάνιση μίας ή δύο μικρών αποικιών αφίδων δεν δικαιολογεί απαραίτητα την άμεση χημική επέμβαση, καθώς οι φυσικοί εχθροί μπορούν συχνά να κρατήσουν τον πληθυσμό υπό έλεγχο. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που βασίζεται στην πρόγνωση είναι η πιο αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον.
Δυνατότητες βιολογικής καταπολέμησης
Η βιολογική φυτοπροστασία βασίζεται στις διαδικασίες των φυσικών οικοσυστημάτων και σκοπός της είναι η ρύθμιση των πληθυσμών των εχθρών μέσω της υποστήριξης των φυσικών τους εχθρών. Η πράσινη αφίδα της μηλιάς έχει πολλούς φυσικούς θηρευτές, συμπεριλαμβανομένων των πασχαλίτσων (τόσο οι προνύμφες όσο και τα ενήλικα έντομα), των προνυμφών των χρυσομυγών (γνωστές ως «λιοντάρια των αφίδων») και των προνυμφών των συρφιδών. Μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ελκυστικό ενδιαίτημα για αυτούς τους ωφέλιμους οργανισμούς στον οπωρώνα και γύρω από αυτόν, φυτεύοντας λωρίδες ανθέων, περιοχές με άγρια λουλούδια ή ακόμα και βότανα. Αυτά τα φυτά όχι μόνο παρέχουν τροφή και καταφύγιο στους θηρευτές, αλλά αυξάνοντας τη βιοποικιλότητα, συμβάλλουν στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του κήπου.
Εάν ο αριθμός των φυσικά απαντώμενων ωφέλιμων εντόμων δεν είναι επαρκής, είναι δυνατή και η τεχνητή τους εισαγωγή. Πολλά κέντρα κηπουρικής και εταιρείες που ασχολούνται με τη βιολογική φυτοπροστασία προσφέρουν εμπορικά διαθέσιμους βιολογικούς παράγοντες, όπως η δίστικτη πασχαλίτσα (Adalia bipunctata) ή το κηκιδόμυγα των αφίδων (Aphidoletes aphidimyza). Απελευθερώνοντας αυτούς τους θηρευτές ή παρασιτοειδή την κατάλληλη στιγμή στα προσβεβλημένα φυτά, μπορούμε να μειώσουμε αποτελεσματικά τον πληθυσμό των αφίδων. Προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή είναι η αποφυγή της χρήσης ευρέος φάσματος, τοξικών εντομοκτόνων, καθώς αυτά θα κατέστρεφαν και αυτούς τους ωφέλιμους οργανισμούς.
Στη βιολογική καταπολέμηση περιλαμβάνονται επίσης διάφορα φιλικά προς το περιβάλλον, φυσικής βάσης ψεκαστικά διαλύματα, τα οποία είναι πιο ήπια για το περιβάλλον και τους ωφέλιμους οργανισμούς. Τέτοιο είναι, για παράδειγμα, το σκεύασμα με βάση το σαπούνι καλίου, το οποίο διαλύει το λεπτό κηρώδες στρώμα των αφίδων και προκαλεί την αφυδάτωσή τους, ή το έλαιο neem, το οποίο έχει αντιτροφική δράση και ρυθμίζει την ανάπτυξη των εντόμων. Αυτά τα σκευάσματα δρουν με επαφή, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να έρθουν σε άμεση επαφή με τους εχθρούς για να δράσουν, γι’ αυτό κατά τον ψεκασμό είναι απαραίτητη η πλήρης κάλυψη ολόκληρης της φυτικής επιφάνειας, ιδιαίτερα της κάτω πλευράς των φύλλων.
Χημική καταπολέμηση ως τελική λύση
Σύμφωνα με τις αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης εχθρών (IPM), η χημική επέμβαση δικαιολογείται μόνο όταν οι προληπτικές, αγροτεχνικές και βιολογικές μέθοδοι δεν αποδεικνύονται πλέον επαρκείς και ο αριθμός των εχθρών φτάσει το όριο οικονομικής ζημίας. Η χημική καταπολέμηση δεν είναι το πρώτο, αλλά το τελευταίο δυνατό βήμα στη στρατηγική καταπολέμησης. Εάν ο ψεκασμός καταστεί αναπόφευκτος, είναι κρίσιμη η προσεκτική επιλογή της κατάλληλης δραστικής ουσίας. Ο στόχος είναι να προτιμώνται τα εκλεκτικά σκευάσματα, τα οποία δρουν στοχευμένα στις αφίδες, ενώ βλάπτουν στο ελάχιστο δυνατό βαθμό τους ωφέλιμους οργανισμούς, όπως οι πασχαλίτσες και οι μέλισσες επικονιαστές. Για την πρόληψη της ανάπτυξης ανθεκτικότητας, είναι σημαντική η εναλλαγή (rotation) δραστικών ουσιών με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης.
Τα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται κατά των αφίδων μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο κύριες ομάδες: σκευάσματα επαφής και διασυστηματικά (απορροφήσιμα) σκευάσματα. Τα σκευάσματα επαφής, όπως τα πυρεθροειδή, καταστρέφουν μόνο τα έντομα με τα οποία έρχεται σε άμεση επαφή το ψεκαστικό διάλυμα, γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η τέλεια κάλυψη. Τα διασυστηματικά σκευάσματα (π.χ. ακεταμιπρίδη, φλουπυραδιφουρόνη) εισέρχονται στο κυκλοφορικό σύστημα του φυτού και φτάνουν σε όλα τα μέρη του, φτάνοντας έτσι και στις αφίδες που κρύβονται σε κρυφά σημεία, όπως στο εσωτερικό των κατσαρωμένων φύλλων. Κατά τη χρήση αυτών των σκευασμάτων, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τηρούνται απαρέγκλιτα οι κανονισμοί σχετικά με την επικινδυνότητα για τις μέλισσες και ο χρόνος αναμονής πριν από τη συγκομιδή.
Η επιτυχία και η ασφάλεια της χημικής καταπολέμησης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την τεχνική και τις συνθήκες εφαρμογής. Ο ψεκασμός θα πρέπει να γίνεται, ει δυνατόν, τις πρώτες πρωινές ή τις βραδινές ώρες, όταν οι μέλισσες δεν πετούν πλέον και η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη, μειώνοντας την ταχεία εξάτμιση του διαλύματος. Ο ψεκαστήρας πρέπει να ρυθμιστεί και να βαθμονομηθεί σωστά για να εφαρμοστεί η σωστή δόση και να επιτευχθεί η βέλτιστη κάλυψη, με ιδιαίτερη έμφαση στους φρέσκους βλαστούς και την κάτω πλευρά των φύλλων. Για την ασφάλεια του χρήστη, η χρήση ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού (γάντια, μάσκα, προστατευτικά γυαλιά) είναι υποχρεωτική και σε κάθε περίπτωση πρέπει να τηρούνται αυστηρά οι οδηγίες στην ετικέτα του φυτοπροστατευτικού προϊόντος.
📷 InfluentialPoints, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
